ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΛΙΒΙΕΡΑΤΟΣ

 

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΛΙΒΙΕΡΑΤΟΣ
       Ο Δημήτρης Λιβιεράτος γεννήθηκε το 1927. Είναι ιστορικός και ένας από τους σημαντικότερους ερευνητές της ιστορίας του ελληνικού εργατικού κινήματος.
Τα κυριότερα έργα του είναι:
1) Κοινωνικοί αγώνες στην Ελλάδα (1918-1936), τέσσερις τόμοι, Εναλλακτικές Εκδόσεις,
2) Παντελής Πουλιόπουλος. Ένας διανοούμενος επαναστάτης, Γλάρος, 1992.
3) Τα Συνέδρια της ΓΣΕΕ, Προσκήνιο, 1997.
4) Η εργατική πρωτομαγιά στην Ελλάδα, Προσκήνιο, 1999.
5) Το αόρατο εργοστάσιο της επανάστασης (1959-1962), Μαύρη Λίστα, 2001.

      Το "ΠΟΙΗΤΙΚΟ ΣΤΑΥΡΟΔΡΟΜΙ" δημοσιεύει ένα ποίημα του Δημήτρη Λιβιεράτου, που δεν έχει δημοσιευτεί πουθενά αλλού μέχρι σήμερα: 

Μεμψιμοιρίες 

Άνθρωποι που ποτέ δεν αγάπησαν
το μπροστινό τους πιάτο.
Φασόλι, ρίγανη, ψωμί
πατάτα και κοτόπουλο.
Πάντα στο απίθανο
φτωχοί διαβάτες
στην αναζήτηση
ενός οποιουδήποτε ονείρου.

Περνάνε μια ζωή
λύπης παντοτεινής
με μάτια πέρα από το χρόνο
αναζητώντας το αδύνατο

Δίπλα στα πόδια περνάνε
τα γεγονότα της ζωής μας
σαλάτες στο τραπέζι μας
και μια φιάλη επιτραπέζιου
μικρές χαρές
απροσδιόριστες κι ανίκανες
να κεντρίσουν τον
καθημερινό μας θάνατο
που πάντα ταξιδεύει
κι εμείς νοσταλγοί
του τίποτα.

Μικρή είναι η βάρκα μας
θαύμα το ξέμακρο ιστίο
του ωκεάνειου πλοίου.

Θλιβερό το διπλανό μας κύμα
πάντα όμορφο του μακρυνού πελάγου.

Βαρειά τα πόδια μας στη γη
μικρά και τα φτερά μας.
Πως να χαρείς καθημερινά
τα μικρά και ανεπαίσθητα
εσύ ο αιώνιος εραστής του αδύνατου
πεθαίνεις από θλίψη
την ώρα που σκάει ολόλαμπρος
ο διπλανός σου ήλιος.

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΛΙΒΙΕΡΑΤΟΣ

 

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΛΙΒΙΕΡΑΤΟΣ
       Ο Δημήτρης Λιβιεράτος γεννήθηκε το 1927. Είναι ιστορικός και ένας από τους σημαντικότερους ερευνητές της ιστορίας του ελληνικού εργατικού κινήματος.
Τα κυριότερα έργα του είναι:
1) Κοινωνικοί αγώνες στην Ελλάδα (1918-1936), τέσσερις τόμοι, Εναλλακτικές Εκδόσεις,
2) Παντελής Πουλιόπουλος. Ένας διανοούμενος επαναστάτης, Γλάρος, 1992.
3) Τα Συνέδρια της ΓΣΕΕ, Προσκήνιο, 1997.
4) Η εργατική πρωτομαγιά στην Ελλάδα, Προσκήνιο, 1999.
5) Το αόρατο εργοστάσιο της επανάστασης (1959-1962), Μαύρη Λίστα, 2001.

      Το "ΠΟΙΗΤΙΚΟ ΣΤΑΥΡΟΔΡΟΜΙ" δημοσιεύει ένα ποίημα του Δημήτρη Λιβιεράτου, που δεν έχει δημοσιευτεί πουθενά αλλού μέχρι σήμερα: 

Μεμψιμοιρίες 

Άνθρωποι που ποτέ δεν αγάπησαν
το μπροστινό τους πιάτο.
Φασόλι, ρίγανη, ψωμί
πατάτα και κοτόπουλο.
Πάντα στο απίθανο
φτωχοί διαβάτες
στην αναζήτηση
ενός οποιουδήποτε ονείρου.

Περνάνε μια ζωή
λύπης παντοτεινής
με μάτια πέρα από το χρόνο
αναζητώντας το αδύνατο

Δίπλα στα πόδια περνάνε
τα γεγονότα της ζωής μας
σαλάτες στο τραπέζι μας
και μια φιάλη επιτραπέζιου
μικρές χαρές
απροσδιόριστες κι ανίκανες
να κεντρίσουν τον
καθημερινό μας θάνατο
που πάντα ταξιδεύει
κι εμείς νοσταλγοί
του τίποτα.

Μικρή είναι η βάρκα μας
θαύμα το ξέμακρο ιστίο
του ωκεάνειου πλοίου.

Θλιβερό το διπλανό μας κύμα
πάντα όμορφο του μακρυνού πελάγου.

Βαρειά τα πόδια μας στη γη
μικρά και τα φτερά μας.
Πως να χαρείς καθημερινά
τα μικρά και ανεπαίσθητα
εσύ ο αιώνιος εραστής του αδύνατου
πεθαίνεις από θλίψη
την ώρα που σκάει ολόλαμπρος
ο διπλανός σου ήλιος.

ΤΑΣΟΣ ΛΕΙΒΑΔΙΤΗΣ

ΤΑΣΟΣ ΛΕΙΒΑΔΙΤΗΣ  ( 1922-1988 )

Βιογραφικό Σημείωμα

Ο Τάσος Λειβαδίτης, γιος του Λύσανδρου Λειβαδίτη και της Βασιλικής Κοντοπούλου γεννήθηκε και πέρασε τα παιδικά του χρόνια στο Μεταξουργείο. Είχε τέσσερα μεγαλύτερα αδέρφια, μια αδερφή και τρεις αδερφούς. Ο πατέρας του ήταν μεγαλέμπορος και τα παιδικά χρόνια του ποιητή ήταν ευτυχισμένα. Τέλειωσε το γυμνάσιο στην Αθήνα και το 1940 γράφτηκε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Τις σπουδές του διέκοψαν η γερμανική κατοχή και η συνακόλουθη ένταξή του στην Αντίσταση και στράτευσή του στην ΕΠΟΝ. Κατά τη διάρκεια της κατοχής πέθανε ο κατεστραμμένος οικονομικά πατέρας του και το 1951, ενώ ο ποιητής ήταν εξορισμένος στη Μακρόνησο, η μητέρα του. Το 1946 παντρεύτηκε τη Μαρία Στούπα, παιδική του φίλη και πολύτιμη σύντροφο σε ολόκληρη τη ζωή του, με την οποία απέκτησαν μια κόρη τη Βάσω. Την ίδια χρονιά πραγματοποίησε και την πρώτη του εμφάνιση στη λογοτεχνία με τη δημοσίευση του ποιήματός του "Το τραγούδι του Χατζηδημήτρη" στο περιοδικό Ελεύθερα Γράμματα. Το 1947 συνεργάστηκε στην έκδοση του περιοδικού "Θεμέλιο". Την τετραετία 1948-1952 εξορίστηκε στο Μούδρο, τον Άη- Στράτη και τη Μακρόνησο μαζί με άλλους αριστερούς καλλιτέχνες και διανοούμενος, όπως ο Γιάννης Ρίτσος, ο Άρης Αλεξάνδρου, ο Μάνος Κατράκης και πολλοί άλλοι και συνέχισε να γράφει ποιήματα. Το 1952 σημειώθηκαν οι εκδόσεις των έργων του "Μάχη στην άκρη της νύχτας" και "Αυτό το αστέρι είναι για όλους μας". Τρία χρόνια αργότερα οδηγήθηκε σε δίκη στο Πενταμελές Εφετείο με αφορμή την ποιητική συλλογή του "Φυσάει στα σταυροδρόμια του κόσμου" και αθωώθηκε πανηγυρικά. Σταθμό στην ποιητική του διαδρομή και σχηματικό ορόσημο της πορείας του προς τη δεύτερη, εσωτερικότερη και υπαρξιακής αγωνίας, φάση της δημιουργίας του αποτέλεσε κατά τους θεωρητικούς της λογοτεχνίας το βιβλίο του "Οι γυναίκες με τ’ αλογίσια μάτια" (1958). Το 1961 πήρε μέρος σε συναυλίες του Μίκη Θεοδωράκη ανά την ελληνική επαρχία, απαγγέλλοντας ποιήματά του και συνομιλώντας με το κοινό. Την ίδια χρονιά συνεργάστηκε στο σενάριο με τον Κώστα Κοτζιά και έγραψε τους στίχους των τραγουδιών (η μουσική του Θεοδωράκη) για την ταινία του Αλέκου Αλεξανδράκη "Συνοικία το όνειρο", που αποτέλεσε σταθμό στην ιστορία του νεορεαλιστικού ελληνικού κινηματογράφου και απαγορεύτηκε από τη λογοκρισία.). Συνεργάστηκε με την εφημερίδα "Αυγή" (1954-1980 με μια διακοπή κατά την επταετία της δικτατορίας του Παπαδόπουλου), το περιοδικό "Επιθεώρηση Τέχνης" (1962-1966), όπου δημοσίευσε πολιτικά και κριτικά δοκίμια. Κατά τη διάρκεια της δικτατορίας του Παπαδόπουλου έμεινε άνεργος και ασχολήθηκε για βιοποριστικούς λόγους με μεταφράσεις και διασκευές λογοτεχνικών έργων σε διάφορα λαϊκά περιοδικά · παράλληλα στράφηκε με νοσταλγία προς το παρελθόν αδυνατώντας να δεχθεί τη σκληρότητα της πραγματικότητας της εποχής, στάση που αντικατοπτρίζεται στην ποίησή του αυτής της περιόδου με έμφαση στο "Νυχτερινό επισκέπτη". Το 1986 εξέδωσε τη συλλογή του "Βιολέτες για μια εποχή" που θεωρήθηκε ως το κύκνειο άσμα του. Ο Τάσος Λειβαδίτης πέθανε στην Αθήνα, στο Γενικό Κρατικό Νοσοκομείο από ανεύρυσμα κοιλιακής αορτής. Μετά το θάνατό του εκδόθηκαν χειρόγραφα ανέκδοτα ποιήματά του με τον τίτλο "Χειρόγραφα του Φθινοπώρου". Τιμήθηκε με το πρώτο βραβείο ποίησης στο Παγκόσμιο Φεστιβάλ Νεολαίας στη Βαρσοβία (1953 για τη συλλογή του "Φυσάει στα σταυροδρόμια του κόσμου"), το πρώτο βραβείο ποίησης του Δήμου Αθηναίων (1957 για τη συλλογή του "Συμφωνία αρ.Ι"), το Β΄ Κρατικό Βραβείο Ποίησης (1976 για τη συλλογή "Βιολί για μονόχειρα"), το Α΄ Κρατικό Βραβείο Ποίησης (1979 για το "Εγχειρίδιο ευθανασίας"). Υπήρξε ιδρυτικό μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων. Στίχοι του μελοποιήθηκαν από τον Μίκη Θεοδωράκη, τον Μάνο Λοΐζο, τον Γιώργο Τσαγγάρη και άλλους έλληνες συνθέτες. Η ποίηση του Τάσου Λειβαδίτη κυριαρχείται από την σπαρακτική υπαρξιακή του αγωνία, η οποία εκδηλώνεται αρχικά ως έκφραση τρυφερότητας και συμπόνιας στα πλαίσια του αισιόδοξου σοσιαλιστικού ρεαλισμού και στη δεύτερη φάση του έργου του ως εσωτερική αναδίπλωση και αναζήτηση του νοήματος της ζωής στο παρελθόν μετά από τη διάψευση των προσδοκιών και την προδοσία του καλλιτέχνη ως αγωνιστή για έναν καλύτερο κόσμο. 1. Για περισσότερα βιογραφικά στοιχεία του Τάσου Λειβαδίτη βλ. Αργυρίου Αλεξ., «Τάσος Λειβαδίτης», Η ελληνική ποίηση· Η πρώτη μεταπολεμική γενιά, σ.390-391. Αθήνα, Σοκόλης, 1982, Κουβαράς Γιάννης, «Χρονολόγιο Τάσου Λειβαδίτη (1922-1938)», Διαβάζω228, 13/12/1989, σ.20-24 και Τσιριμώκου Λίζυ, «Λειβαδίτης Τάσος», Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό5. Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1986.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία • Αργυρίου Αλεξ., «Τάσος Λειβαδίτης», Η ελληνική ποίηση· Η πρώτη μεταπολεμική γενιά, σ.390-391. Αθήνα, Σοκόλης, 1982. • Βρεττάκος Νικηφόρος, «Τάσου Λειβαδίτη: Συμφωνία αριθ.1», Επιθεώρηση ΤέχνηςΗ΄, ετ.Δ΄, 7/1958, αρ.43, σ.64-66. • Βρεττάκος Νικηφόρος, «Τάσου Λειβαδίτη: Καντάτα», Επιθεώρηση ΤέχνηςΙΓ΄, ετ.Ζ΄, 6/1961, αρ.78, σ.623-627. • Ιλίνσκαγια Σόνια, Η μοίρα μιας γενιάς· Συμβολή στη μελέτη της μεταπολεμικής πολιτικής ποίησης στην Ελλάδα. Αθήνα, Κέδρος, 1976. • Καρβέλης Τάκης, «…Μονάχος μ’ ένα ωραίο παράθυρο στο χέρι…», «Ένας ποιητής αλκοολικός της ματαιότητας» και «Το τίμημα της ιστορίας», Δεύτερη ανάγνωση· Κριτικά κείμενα 1984-1991, σ.201-202 και 203-206 και 207-210. Αθήνα, Σοκόλης, 1991. • Καφάογλου Ηλίας, «Τάσος Λειβαδίτης: Μικρό βιβλίο για μεγάλα όνειρα», Η λέξη82, 2/1989, σ.177-179. • Κεντρωτής Γιώργος Δ., «Τα κρυφά και τα αλλότρια», Διαβάζω143, 7/5/1986, σ.61-62. • Κουβαράς Γιάννης, «Η μεταθανάτια δωρεά του ποιητή», Διαβάζω257, 20/2/1991. • Κούρτοβικ Δημοσθένης, «Τάσος Λειβαδίτης», Έλληνες μεταπολεμικοί συγγραφείς· Ένας κριτικός οδηγός, σ.132-133. Αθήνα, Πατάκης, 1995. • Μαρκόπουλος Γιώργος, «Τάσος Λειβαδίτης: Ο εσταυρωμένος Νυχτερινός Επισκέπτης στην αιώνια ηθική του αγώνα για επικοινωνία», Η λέξη20, 12/1982, σ.784-787. • Μαρκόπουλος Γιώργος, «Τάσος Λειβαδίτης, η καταφυγή από τη δυστυχία της πραγματικότητας, στο όνειρο, την υπέρβαση και τη μεταφυσική (όπως τη συναντάμε στη δεύτερη περίοδο της ποιητικής του πορείας)», Ακτή4, Φθινόπωρο 1990, σ.392-404. • Μπενάτσης Απόστολος, Η ποιητική μυθολογία του Τ.Λειβαδίτη· Πρόλογος Ε.Γ.Καψωμένος. Αθήνα, Επικαιρότητα, 1992. • Ραυτόπουλος Δ., «Τάσου Λειβαδίτη: Το εκκρεμές», Επιθεώρηση ΤέχνηςΚΕ΄, ετ.ΙΓ΄, 2/1967, αρ.146, σ.203-208. • Σεβαστάκης Νίκος, «Η νοσταλγία του απείρου· Σκέψεις πάνω στην ποίηση του Τ.Λειβαδίτη», Διαβάζω267, 10/7/1991, σ.21-28. • Σταματίου Κ., Κριτική για το Βιολί για μονόχειρα, Τα Νέα, 19/2/77. • Τσακνιάς Σπύρος, «Δεν παραλογιζόμαστε, εξηγούμε τον πόνο μας» (Κριτική για την Ανακάλυψη), Διαβάζω12, 5-6/1978, σ.50-52. • Τσαούσης Κ.Ι., Κριτική για το Εκκρεμές, Ελευθεροτυπία, 12/6/1978. • Τσαούσης Κ.Ι., Κριτική για τους Τελευταίους, Ελευθεροτυπία, 8/2/1979. • Τσιριμώκου Λίζυ, «Λειβαδίτης Τάσος», Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό5. Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1986. Αφιερώματα περιοδικών • Διαβάζω228, 13/12/1989. • Η λέξη130, 11-12/1995.
Εργογραφία (πρώτες αυτοτελείς εκδόσεις) 1 Ι.Ποίηση • Μάχη στην άκρη της νύχτας. Αθήνα, Κέδρος, 1952. • Αυτό το αστέρι είναι για όλους μας. Αθήνα, Κέδρος, 1952. • Φυσάει στα σταυροδρόμια του κόσμου. Αθήνα, Κέδρος,1953. • Ο άνθρωπος με το ταμπούρλο. Αθήνα, Κέδρος, 1956. • Συμφωνία αρ.Ι. Αθήνα, Κέδρος, 1957. • Οι γυναίκες με τ’ αλογίσια μάτια. Αθήνα, Κέδρος, 1958. • Καντάτα. Αθήνα, Κέδρος, 1960. • 25η ραψωδία της Οδύσσειας. Αθήνα, Κέδρος, 1963. • Ποίηση (1952-1963). Αθήνα, Κέδρος, 1965. • Οι τελευταίοι. Αθήνα, Κέδρος, 1966. • Νυχτερινός επισκέπτης. Αθήνα, Κέδρος, 1972. • Σκοτεινή πράξη. Αθήνα, Κέδρος, 1974. • Οι τρεις. Αθήνα, Κέδρος, 1975. • Ο διάβολος με το κηροπήγιο. Αθήνα, Κέδρος, 1975. • Βιολί για μονόχειρα. Αθήνα, Κέδρος, 1976. • Ανακάλυψη. Αθήνα, Κέδρος, 1978. • Ποιήματα (1958-1963). Αθήνα, Κέδρος, 1978. • Εγχειρίδιο ευθανασίας. Αθήνα, Κέδρος, 1979. • Ο Τυφλός με το λύχνο. Αθήνα, Κέδρος, 1983. • Βιολέτες για μια εποχή. Αθήνα, Κέδρος, 1985. • Μικρό βιβλίο για μεγάλα όνειρα. Αθήνα, Κέδρος, 1987. • Απάνθισμα. Αθήνα, Κέδρος, 1997. • Τα χειρόγραφα του Φθινοπώρου. Αθήνα, Κέδρος, 1990. ΙΙ.Πεζογραφία • Το εκκρεμές. Αθήνα, Κέδρος, 1966. ΙΙΙ.Συγκεντρωτικές εκδόσεις • Ποίηση1 (1952-1966). Αθήνα, Κέδρος, 1985. • Ποίηση2 (1972-1977). Αθήνα, Κέδρος, 1987. • Ποίηση3 (1979-1987). Αθήνα, Κέδρος, 1988. 1. Για διεξοδικότερα εργογραφικά στοιχεία για τον Τάσο Λειβαδίτη βλ. Κουβαράς Γιάννης, « Βιβλιογραφία Τάσου Λειβαδίτη», Διαβάζω228, 13/12/1989, σ.90-91. ΠΗΓΗ: ΕΚΕΒΙ  Κριτική της ποίησης Ε! τι καθόσαστε λοιπόν ποιητές βγήτε στους δρόμους, καβαλήστε στα λεωφορεία, ανεβήτε στις αμαξοστοιχίες να δήτε καθώς θ' απαγγέλετε τα τραγούδια σας ν' ανθίζει μες στην καρβουνόσκονη σαν έν' άσπρο τριαντάφυλλο το γέλιο των μηχανοδηγών. Πηγαίντε στη λαϊκή αγορά ανάμεσα στις φωνές και τη μυρουδιά των λαχανικών. Είναι εκεί μια αντρογυναίκα με ξυλοπάπουτσα που αν χαμογελάσει με τους στίχους σας σημαίνει πως κάτι φτιάξατε στη ζωή σας. Γιατί αυτή η αντρογυναίκα με το πλατύ, βλογιοκομένο πρόσωπο έχει τρία παιδιά σκοτωμένα και δεν τόχει σκοπό να γελάσει με μυξάρικους στίχους. Ανεβήτε με τα πριονοπέδιλα πάνω στους στύλους του τηλέγραφου και τραγουδήστε και ξανατραγουδήστε και κουνώντας σαν ένα τσαλακωμένο κασκέτο την καρδιά σας χαιρετήστε το μέλλον.  Ποιητική Γράφω για κείνους που δεν ξέρουν να διαβάσουν για τους εργάτες που γυρίζουνε το βράδυ με τα μάτια κόκκινα απ' τον άμμο για σάς χωριάτες, που ήπιαμε μαζί στα χάνια τις χειμωνιάτικες νύχτες του αγώνα ενώ μακριά ακουγότανε το ντουφεκίδι των συντρόφων μας. Γράφω να με διαβάζουν αυτοί που μαζεύουν τα χαρτιά απ' τους δρόμους και σκορπίζουνε τους σπόρους όλων των αυριανών μας τραγουδιών γράφω για τους καρβουνιάρηδες, για τους γυρολόγους και τις πλύστρες. Γράφω για σάς αδέρφια μου στο θάνατο συντρόφοι μου στην ελπίδα που σας αγάπησα βαθειά κι απέραντα όπως ενώνεται κανείς με μια γυναίκα. Κι όταν πεθάνω και δε θάμαι ούτε λίγη σκόνη πια μέσα στους δρόμους σας τα βιβλία μου, στέρεα κι απλά θα βρίσκουν πάντοτε μια θέση πάνω στα ξύλινα τραπέζια ανάμεσα στο ψωμί και τα εργαλεία του λαού. Καντάτα ( απόσπασμα )  Ένα περίεργο επεισόδιο διαβάζαμε τελευταία στις εφημερίδες, ένας άντρας πήγε σ' ένα απ' αυτά τα «σπίτια», πήρε μια γυναίκα, μα μόλις μπαίνουν στο δωμάτιο, αντί να γδυθεί και να επαναλάβει την αιώνια κίνηση, γονάτισε μπροστά της, λέει, και της ζητούσε να τον αφήσει να κλάψει στα πόδια της. Εκείνη βάζει τις φωνές, «εδώ  έρχονται για άλλα πράγματα», οι άλλοι απ' έξω δώστου χτυπήματα στην πόρτα. Με τα πολλά άνοιξαν και τον διώξανε με τις κλωτσιές – ακούς εκεί διαστροφή να θέλει, να κλάψει μπρος σε μια γυναίκα. Εκείνος έστριψε τη γωνία και χάθηκε καταντροπιασμένος. Κανείς δεν τον ξανάδε πια. Και μόνο εκείνη η γυναίκα, θα' ρθεί η αναπότρεπτη ώρα μια νύχτα, που θα νοιώσει τον τρόμο ξαφνικά, πως στέρησε τον εαυτό της απ’ την πιο βαθιά, την πιο μεγάλη ερωτική πράξη μην αφήνοντας έναν άντρα να κλάψει στα πόδια της.  Αυτό το αστέρι είναι για όλους μας ( απόσπασμα ) Πολύ πριν σε συναντήσω, εγώ σε περίμενα. Πάντοτε σε περίμενα. Σαν ήμουνα παιδί και μ’ έβλεπε λυπημένο η μητέρα, έσκυβε και με ρωτούσε, «Τι έχεις αγόρι;» Εγώ δεν μίλαγα, μονάχα έβλεπα πίσω απ’ τον ώμο της έναν κόσμο άδειο από 'σένα. Κι όταν έπαιρνα το παιδικό κοντύλι, ήταν για να μάθω να σου γράφω τραγούδια, όταν κοίταγα στο τζάμι τη βροχή, ήταν που αργούσες ακόμα, κι όταν χτύπαγε η πόρτα μου και άνοιγα, δεν ήταν κανείς, κάπου όμως μες στον κόσμο ήταν η καρδιά σου που χτυπούσε. Έτσι έζησα πάντοτε. Κι όταν βρεθήκαμε για πρώτη φορά -Θυμάσαι;- Μου άπλωσες τα χέρια τόσο τρυφερά σαν να με γνώριζες χρόνια. Μα και βέβαια με γνώριζες. Γιατί πολύ πριν μπεις μες στη ζωή μου είχες ζήσει μες στα όνειρά μου Αγαπημένη μου! Στην πιο μικρή στιγμή μαζί σου, έζησα όλη τη ζωή! Μας φοβούνται και μας σκοτώνουν  Μας φοβούνται και μας σκοτώνουν... Ναι, αγαπημένη μου εμείς γι᾿ αυτά τα λίγα κι απλά πράγματα πολεμάμε για να μπορούμε να ῾χουμε μία πόρτα, ένα άστρο, ένα σκαμνί ένα χαρούμενο δρόμο το πρωί ένα ήρεμο όνειρο το βράδυ. Για να ῾χουμε έναν έρωτα που να μη μας τον λερώνουν ένα τραγούδι που να μπορούμε να τραγουδάμε. Όμως αυτοί σπάνε τις πόρτες μας πατάνε πάνω στον έρωτά μας. Πριν πούμε το τραγούδι μας μας σκοτώνουν. Μας φοβούνται και μας σκοτώνουν. Φοβούνται τον ουρανό που κοιτάζουμε φοβούνται το πεζούλι που ακουμπάμε φοβούνται το αδράχτι της μητέρας μας και το αλφαβητάρι του παιδιού μας φοβούνται τα χέρια σου που ξέρουν να αγκαλιάζουν τόσο τρυφερά και να μοχτούν τόσο αντρίκια φοβούνται τα λόγια που λέμε οι δυό μας με φωνή χαμηλωμένη φοβούνται τα λόγια που θα λέμε αύριο όλοι μαζί μας φοβούνται αγάπη μου κι όταν μας σκοτώνουν νεκρούς μας φοβούνται πιο πολύ. Βρέχει στη φτωχογειτονιά Μικρά κι ανήλιαγα στενά και σπίτια χαμηλά μου βρέχει στη φτωχογειτονιά βρέχει και στην καρδιά μου Αχ ψεύτη κι άδικε ντουνιά άναψες τον καημό μου είσαι μικρός και δε χωράς τον αναστεναγμό μου Οι συμφορές αμέτρητες δεν έχει ο κόσμος άλλες φεύγουν οι μέρες μου βαριά σαν της βροχής τις στάλες Δραπετσώνα Μ’ αίμα χτισμένο, κάθε πέτρα και καημός κάθε καρφί του πίκρα και λυγμός Μα όταν γυρίζαμε το βράδυ απ’ τη δουλειά εγώ και εκείνη όνειρα, φιλιά Το `δερνε αγέρας κι η βροχή μα ήταν λιμάνι κι αγκαλιά και γλυκιά απαντοχή Αχ, το σπιτάκι μας, κι αυτό είχε ψυχή. Πάρ’ το στεφάνι μας, πάρ’ το γεράνι μας στη Δραπετσώνα πια δεν έχουμε ζωή Κράτα το χέρι μου και πάμε αστέρι μου εμείς θα ζήσουμε κι ας είμαστε φτωχοί Ένα κρεβάτι και μια κούνια στη γωνιά στην τρύπια στέγη του άστρα και πουλιά Κάθε του πόρτα ιδρώτας κι αναστεναγμός κάθε παράθυρό του κι ουρανός Κι’ όταν ερχόταν η βραδιά μες στο στενό σοκάκι ξεφαντώναν τα παιδιά Αχ, το σπιτάκι μας, κι αυτό είχε καρδιά Πάρ’ το στεφάνι μας, πάρ’ το γεράνι μας στη Δραπετσώνα πια δεν έχουμε ζωή Κράτα το χέρι μου και πάμε αστέρι μου εμείς θα ζήσουμε κι ας είμαστε φτωχοί Δρόμοι που χάθηκα   Δρόμοι που χάθηκα γωνιές που στάθηκα δάκρυα που πίστεψα παιχνίδια στο νερό. Πικρό το βράδυ φτάνει. Νύχτες που έκλαψα γέφυρες που έκαψα άστρα π’ αγάπησα που πάω και τι θα βρω. Πικρό το βράδυ φτάνει. Λόγια που ξέχασα φίλοι που έχασα καημέ μεγάλε μου ας πάμε τώρα οι δυο. Πικρό το βράδυ φτάνει.   Αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος   Αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος  δεν θα πάψεις ούτε στιγμή ν΄αγωνίζεσαι για την ειρήνη και για το δίκαιο.Θα βγείς στους δρόμους, θα φωνάξεις, τα χείλια σου θα ματώσουν απ΄τις φωνές το πρόσωπό σου θα ματώσει από τις σφαίρες – μα ούτε βήμα πίσω. Κάθε κραυγή σου μια πετριά στα τζάμια των πολεμοκάπηλων Κάθε χειρονομία σου σα να γκρεμίζει την αδικία. Και πρόσεξε: μη ξεχαστείς ούτε στιγμή. Έτσι λίγο να θυμηθείς τα παιδικά σου χρόνια αφήνεις χιλιάδες παιδιά να κομματιάζονται την ώρα που παίζουν ανύποπτα στις πολιτείες μια στιγμή αν κοιτάξεις το ηλιοβασίλεμα αύριο οι άνθρωποι θα χάνουνται στη νύχτα του πολέμου έτσι και σταματήσεις μια στιγμή να ονειρευτείς εκατομμύρια ανθρώπινα όνειρα θα γίνουν στάχτη κάτω από τις οβίδες. Δεν έχεις καιρό δεν έχεις καιρό για τον εαυτό σου αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος. Αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος μπορεί να χρειαστεί ν΄αφήσεις τη μάνα σου, την αγαπημένη ή το παιδί σου. Δε θα διστάσεις. Θ΄απαρνηθείς τη λάμπα σου και το ψωμί σου Θ΄απαρνηθείς τη βραδινή ξεκούραση στο σπιτικό κατώφλι για τον τραχύ δρόμο που πάει στο αύριο. Μπροστά σε τίποτα δε θα δειλιάσεις κι ούτε θα φοβηθείς. Το ξέρω, είναι όμορφο ν΄ακούς μια φυσαρμόνικα το βράδυ, να κοιτάς έν΄ άστρο, να ονειρεύεσαι είναι όμορφο σκυμένος πάνω απ΄το κόκκινο στόμα της αγάπης σου Να την ακούς να σου λέει τα όνειρα της για το μέλλον. Μα εσύ πρέπει να τ΄αποχαιρετήσεις όλ΄αυτά και να ξεκινήσεις γιατί εσύ είσαι υπεύθυνος για όλες τις φυσαρμόνικες του κόσμου, για όλα τ΄άστρα, για όλες τις λάμπες και για όλα τα όνειρα αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος. Αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος μπορεί να χρειαστεί να σε κλείσουν φυλακή για είκοσι ή και περισσότερα χρόνια μα εσύ και μες στη φυλακή θα θυμάσαι πάντοτε την άνοιξη, τη μάνα σου και τον κόσμο. Εσύ και μες απ΄ το τετραγωνικό μέτρο του κελλιού σου θα συνεχίσεις τον δρόμο σου πάνω στη γη . Κι΄ όταν μες στην απέραντη σιωπή, τη νύχτα θα χτυπάς τον τοίχο του κελλιού σου με το δάχτυλο απ΄τ΄άλλο μέρος του τοίχου θα σου απαντάει η Ισπανία. Εσύ, κι ας βλέπεις να περνάν τα χρόνια σου και ν΄ ασπρίζουν τα μαλλιά σου δε θα γερνάς. Εσύ και μες στη φυλακή κάθε πρωί θα ξημερώνεσαι πιο νέος Αφού όλο και νέοι αγώνες θ΄ αρχίζουνε στον κόσμο αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος Αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος θα πρέπει να μπορείς να πεθάνεις ένα οποιοδήποτε πρωινό. Αποβραδίς στην απομόνωση θα γράψεις ένα μεγάλο τρυφερό γράμμα στη μάνα σου Θα γράψεις στον τοίχο την ημερομηνία, τ΄αρχικά του ονόματος σου και μια λέξη : Ειρήνη σα ναγραφες όλη την ιστορία της ζωής σου. Να μπορείς να πεθάνεις ένα οποιοδήποτε πρωινό να μπορείς να σταθείς μπροστά στα έξη ντουφέκια σα να στεκόσουνα μπροστά σ΄ολάκαιρο το μέλλον. Να μπορείς, απάνω απ΄την ομοβροντία που σε σκοτώνει εσύ ν΄ακούς τα εκατομμύρια των απλών ανθρώπων που τραγουδώντας πολεμάνε για την ειρήνη. Αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος. Απόδραση Πολλοί αναρωτιούνται γιατί ήμουν κάποτε αλλιώς. Άλλοι αναζητάν να βρουν γιατί είμαι έτσι σήμερα. Ποιός είμαι ή ποιός ήμουν; Αναζητήσεις δίχως σημασία. Το κέρδος είναι ότι τους ξέφευγα διαρκώς. Bιβλίο ασκήσεων Την πρώτη φορά που ενέδωσα, σκέφτηκα ύστερα απελπισμένος να πάω να πνιγώ. Τη δεύτερη φορά μου αρκούσε να κοιτάω απλώς τη θάλασσα. Τώρα σιχαίνομαι ακόμα και το νερό. Σαββατόβραδο Μοσχοβολούν οι γειτονιές βασιλικό κι ασβέστη, παίζουν τον έρωτα κρυφά στις μάντρες τα παιδιά. Σαββάτο βράδυ μου έμορφο ίδιο Χριστός Ανέστη, ένα τραγούδι του Τσιτσάνη κλαίει κάπου μακριά. Πάει κι απόψε τ’ όμορφο τ’ όμορφο τ’ απόβραδο, από Δευτέρα πάλι πίκρα και σκοτάδι. Αχ, να 'ταν η ζωή μας Σαββατόβραδο κι ο Χάρος να 'ρχονταν μια Κυριακή το βράδυ. Οι άντρες σχολάν’ απ’ τη δουλειά και το βαρύ καημό τους να θάψουν κατεβαίνουνε στο υπόγειο καπηλειό. Και το φεγγάρι ντύνει, λες, με τ’ άσπρο νυφικό του τις κοπελιές που πλένονται στο φτωχοπλυσταριό. Πάει κι απόψε τ’ όμορφο τ’ όμορφο τ’ απόβραδο.

ΤΑΣΟΣ ΛΕΙΒΑΔΙΤΗΣ

ΤΑΣΟΣ ΛΕΙΒΑΔΙΤΗΣ  ( 1922-1988 )

Βιογραφικό Σημείωμα

Ο Τάσος Λειβαδίτης, γιος του Λύσανδρου Λειβαδίτη και της Βασιλικής Κοντοπούλου γεννήθηκε και πέρασε τα παιδικά του χρόνια στο Μεταξουργείο. Είχε τέσσερα μεγαλύτερα αδέρφια, μια αδερφή και τρεις αδερφούς. Ο πατέρας του ήταν μεγαλέμπορος και τα παιδικά χρόνια του ποιητή ήταν ευτυχισμένα. Τέλειωσε το γυμνάσιο στην Αθήνα και το 1940 γράφτηκε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Τις σπουδές του διέκοψαν η γερμανική κατοχή και η συνακόλουθη ένταξή του στην Αντίσταση και στράτευσή του στην ΕΠΟΝ. Κατά τη διάρκεια της κατοχής πέθανε ο κατεστραμμένος οικονομικά πατέρας του και το 1951, ενώ ο ποιητής ήταν εξορισμένος στη Μακρόνησο, η μητέρα του. Το 1946 παντρεύτηκε τη Μαρία Στούπα, παιδική του φίλη και πολύτιμη σύντροφο σε ολόκληρη τη ζωή του, με την οποία απέκτησαν μια κόρη τη Βάσω. Την ίδια χρονιά πραγματοποίησε και την πρώτη του εμφάνιση στη λογοτεχνία με τη δημοσίευση του ποιήματός του "Το τραγούδι του Χατζηδημήτρη" στο περιοδικό Ελεύθερα Γράμματα. Το 1947 συνεργάστηκε στην έκδοση του περιοδικού "Θεμέλιο". Την τετραετία 1948-1952 εξορίστηκε στο Μούδρο, τον Άη- Στράτη και τη Μακρόνησο μαζί με άλλους αριστερούς καλλιτέχνες και διανοούμενος, όπως ο Γιάννης Ρίτσος, ο Άρης Αλεξάνδρου, ο Μάνος Κατράκης και πολλοί άλλοι και συνέχισε να γράφει ποιήματα. Το 1952 σημειώθηκαν οι εκδόσεις των έργων του "Μάχη στην άκρη της νύχτας" και "Αυτό το αστέρι είναι για όλους μας". Τρία χρόνια αργότερα οδηγήθηκε σε δίκη στο Πενταμελές Εφετείο με αφορμή την ποιητική συλλογή του "Φυσάει στα σταυροδρόμια του κόσμου" και αθωώθηκε πανηγυρικά. Σταθμό στην ποιητική του διαδρομή και σχηματικό ορόσημο της πορείας του προς τη δεύτερη, εσωτερικότερη και υπαρξιακής αγωνίας, φάση της δημιουργίας του αποτέλεσε κατά τους θεωρητικούς της λογοτεχνίας το βιβλίο του "Οι γυναίκες με τ’ αλογίσια μάτια" (1958). Το 1961 πήρε μέρος σε συναυλίες του Μίκη Θεοδωράκη ανά την ελληνική επαρχία, απαγγέλλοντας ποιήματά του και συνομιλώντας με το κοινό. Την ίδια χρονιά συνεργάστηκε στο σενάριο με τον Κώστα Κοτζιά και έγραψε τους στίχους των τραγουδιών (η μουσική του Θεοδωράκη) για την ταινία του Αλέκου Αλεξανδράκη "Συνοικία το όνειρο", που αποτέλεσε σταθμό στην ιστορία του νεορεαλιστικού ελληνικού κινηματογράφου και απαγορεύτηκε από τη λογοκρισία.). Συνεργάστηκε με την εφημερίδα "Αυγή" (1954-1980 με μια διακοπή κατά την επταετία της δικτατορίας του Παπαδόπουλου), το περιοδικό "Επιθεώρηση Τέχνης" (1962-1966), όπου δημοσίευσε πολιτικά και κριτικά δοκίμια. Κατά τη διάρκεια της δικτατορίας του Παπαδόπουλου έμεινε άνεργος και ασχολήθηκε για βιοποριστικούς λόγους με μεταφράσεις και διασκευές λογοτεχνικών έργων σε διάφορα λαϊκά περιοδικά · παράλληλα στράφηκε με νοσταλγία προς το παρελθόν αδυνατώντας να δεχθεί τη σκληρότητα της πραγματικότητας της εποχής, στάση που αντικατοπτρίζεται στην ποίησή του αυτής της περιόδου με έμφαση στο "Νυχτερινό επισκέπτη". Το 1986 εξέδωσε τη συλλογή του "Βιολέτες για μια εποχή" που θεωρήθηκε ως το κύκνειο άσμα του. Ο Τάσος Λειβαδίτης πέθανε στην Αθήνα, στο Γενικό Κρατικό Νοσοκομείο από ανεύρυσμα κοιλιακής αορτής. Μετά το θάνατό του εκδόθηκαν χειρόγραφα ανέκδοτα ποιήματά του με τον τίτλο "Χειρόγραφα του Φθινοπώρου". Τιμήθηκε με το πρώτο βραβείο ποίησης στο Παγκόσμιο Φεστιβάλ Νεολαίας στη Βαρσοβία (1953 για τη συλλογή του "Φυσάει στα σταυροδρόμια του κόσμου"), το πρώτο βραβείο ποίησης του Δήμου Αθηναίων (1957 για τη συλλογή του "Συμφωνία αρ.Ι"), το Β΄ Κρατικό Βραβείο Ποίησης (1976 για τη συλλογή "Βιολί για μονόχειρα"), το Α΄ Κρατικό Βραβείο Ποίησης (1979 για το "Εγχειρίδιο ευθανασίας"). Υπήρξε ιδρυτικό μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων. Στίχοι του μελοποιήθηκαν από τον Μίκη Θεοδωράκη, τον Μάνο Λοΐζο, τον Γιώργο Τσαγγάρη και άλλους έλληνες συνθέτες. Η ποίηση του Τάσου Λειβαδίτη κυριαρχείται από την σπαρακτική υπαρξιακή του αγωνία, η οποία εκδηλώνεται αρχικά ως έκφραση τρυφερότητας και συμπόνιας στα πλαίσια του αισιόδοξου σοσιαλιστικού ρεαλισμού και στη δεύτερη φάση του έργου του ως εσωτερική αναδίπλωση και αναζήτηση του νοήματος της ζωής στο παρελθόν μετά από τη διάψευση των προσδοκιών και την προδοσία του καλλιτέχνη ως αγωνιστή για έναν καλύτερο κόσμο. 1. Για περισσότερα βιογραφικά στοιχεία του Τάσου Λειβαδίτη βλ. Αργυρίου Αλεξ., «Τάσος Λειβαδίτης», Η ελληνική ποίηση· Η πρώτη μεταπολεμική γενιά, σ.390-391. Αθήνα, Σοκόλης, 1982, Κουβαράς Γιάννης, «Χρονολόγιο Τάσου Λειβαδίτη (1922-1938)», Διαβάζω228, 13/12/1989, σ.20-24 και Τσιριμώκου Λίζυ, «Λειβαδίτης Τάσος», Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό5. Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1986.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία • Αργυρίου Αλεξ., «Τάσος Λειβαδίτης», Η ελληνική ποίηση· Η πρώτη μεταπολεμική γενιά, σ.390-391. Αθήνα, Σοκόλης, 1982. • Βρεττάκος Νικηφόρος, «Τάσου Λειβαδίτη: Συμφωνία αριθ.1», Επιθεώρηση ΤέχνηςΗ΄, ετ.Δ΄, 7/1958, αρ.43, σ.64-66. • Βρεττάκος Νικηφόρος, «Τάσου Λειβαδίτη: Καντάτα», Επιθεώρηση ΤέχνηςΙΓ΄, ετ.Ζ΄, 6/1961, αρ.78, σ.623-627. • Ιλίνσκαγια Σόνια, Η μοίρα μιας γενιάς· Συμβολή στη μελέτη της μεταπολεμικής πολιτικής ποίησης στην Ελλάδα. Αθήνα, Κέδρος, 1976. • Καρβέλης Τάκης, «…Μονάχος μ’ ένα ωραίο παράθυρο στο χέρι…», «Ένας ποιητής αλκοολικός της ματαιότητας» και «Το τίμημα της ιστορίας», Δεύτερη ανάγνωση· Κριτικά κείμενα 1984-1991, σ.201-202 και 203-206 και 207-210. Αθήνα, Σοκόλης, 1991. • Καφάογλου Ηλίας, «Τάσος Λειβαδίτης: Μικρό βιβλίο για μεγάλα όνειρα», Η λέξη82, 2/1989, σ.177-179. • Κεντρωτής Γιώργος Δ., «Τα κρυφά και τα αλλότρια», Διαβάζω143, 7/5/1986, σ.61-62. • Κουβαράς Γιάννης, «Η μεταθανάτια δωρεά του ποιητή», Διαβάζω257, 20/2/1991. • Κούρτοβικ Δημοσθένης, «Τάσος Λειβαδίτης», Έλληνες μεταπολεμικοί συγγραφείς· Ένας κριτικός οδηγός, σ.132-133. Αθήνα, Πατάκης, 1995. • Μαρκόπουλος Γιώργος, «Τάσος Λειβαδίτης: Ο εσταυρωμένος Νυχτερινός Επισκέπτης στην αιώνια ηθική του αγώνα για επικοινωνία», Η λέξη20, 12/1982, σ.784-787. • Μαρκόπουλος Γιώργος, «Τάσος Λειβαδίτης, η καταφυγή από τη δυστυχία της πραγματικότητας, στο όνειρο, την υπέρβαση και τη μεταφυσική (όπως τη συναντάμε στη δεύτερη περίοδο της ποιητικής του πορείας)», Ακτή4, Φθινόπωρο 1990, σ.392-404. • Μπενάτσης Απόστολος, Η ποιητική μυθολογία του Τ.Λειβαδίτη· Πρόλογος Ε.Γ.Καψωμένος. Αθήνα, Επικαιρότητα, 1992. • Ραυτόπουλος Δ., «Τάσου Λειβαδίτη: Το εκκρεμές», Επιθεώρηση ΤέχνηςΚΕ΄, ετ.ΙΓ΄, 2/1967, αρ.146, σ.203-208. • Σεβαστάκης Νίκος, «Η νοσταλγία του απείρου· Σκέψεις πάνω στην ποίηση του Τ.Λειβαδίτη», Διαβάζω267, 10/7/1991, σ.21-28. • Σταματίου Κ., Κριτική για το Βιολί για μονόχειρα, Τα Νέα, 19/2/77. • Τσακνιάς Σπύρος, «Δεν παραλογιζόμαστε, εξηγούμε τον πόνο μας» (Κριτική για την Ανακάλυψη), Διαβάζω12, 5-6/1978, σ.50-52. • Τσαούσης Κ.Ι., Κριτική για το Εκκρεμές, Ελευθεροτυπία, 12/6/1978. • Τσαούσης Κ.Ι., Κριτική για τους Τελευταίους, Ελευθεροτυπία, 8/2/1979. • Τσιριμώκου Λίζυ, «Λειβαδίτης Τάσος», Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό5. Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1986. Αφιερώματα περιοδικών • Διαβάζω228, 13/12/1989. • Η λέξη130, 11-12/1995.
Εργογραφία (πρώτες αυτοτελείς εκδόσεις) 1 Ι.Ποίηση • Μάχη στην άκρη της νύχτας. Αθήνα, Κέδρος, 1952. • Αυτό το αστέρι είναι για όλους μας. Αθήνα, Κέδρος, 1952. • Φυσάει στα σταυροδρόμια του κόσμου. Αθήνα, Κέδρος,1953. • Ο άνθρωπος με το ταμπούρλο. Αθήνα, Κέδρος, 1956. • Συμφωνία αρ.Ι. Αθήνα, Κέδρος, 1957. • Οι γυναίκες με τ’ αλογίσια μάτια. Αθήνα, Κέδρος, 1958. • Καντάτα. Αθήνα, Κέδρος, 1960. • 25η ραψωδία της Οδύσσειας. Αθήνα, Κέδρος, 1963. • Ποίηση (1952-1963). Αθήνα, Κέδρος, 1965. • Οι τελευταίοι. Αθήνα, Κέδρος, 1966. • Νυχτερινός επισκέπτης. Αθήνα, Κέδρος, 1972. • Σκοτεινή πράξη. Αθήνα, Κέδρος, 1974. • Οι τρεις. Αθήνα, Κέδρος, 1975. • Ο διάβολος με το κηροπήγιο. Αθήνα, Κέδρος, 1975. • Βιολί για μονόχειρα. Αθήνα, Κέδρος, 1976. • Ανακάλυψη. Αθήνα, Κέδρος, 1978. • Ποιήματα (1958-1963). Αθήνα, Κέδρος, 1978. • Εγχειρίδιο ευθανασίας. Αθήνα, Κέδρος, 1979. • Ο Τυφλός με το λύχνο. Αθήνα, Κέδρος, 1983. • Βιολέτες για μια εποχή. Αθήνα, Κέδρος, 1985. • Μικρό βιβλίο για μεγάλα όνειρα. Αθήνα, Κέδρος, 1987. • Απάνθισμα. Αθήνα, Κέδρος, 1997. • Τα χειρόγραφα του Φθινοπώρου. Αθήνα, Κέδρος, 1990. ΙΙ.Πεζογραφία • Το εκκρεμές. Αθήνα, Κέδρος, 1966. ΙΙΙ.Συγκεντρωτικές εκδόσεις • Ποίηση1 (1952-1966). Αθήνα, Κέδρος, 1985. • Ποίηση2 (1972-1977). Αθήνα, Κέδρος, 1987. • Ποίηση3 (1979-1987). Αθήνα, Κέδρος, 1988. 1. Για διεξοδικότερα εργογραφικά στοιχεία για τον Τάσο Λειβαδίτη βλ. Κουβαράς Γιάννης, « Βιβλιογραφία Τάσου Λειβαδίτη», Διαβάζω228, 13/12/1989, σ.90-91. ΠΗΓΗ: ΕΚΕΒΙ  Κριτική της ποίησης Ε! τι καθόσαστε λοιπόν ποιητές βγήτε στους δρόμους, καβαλήστε στα λεωφορεία, ανεβήτε στις αμαξοστοιχίες να δήτε καθώς θ' απαγγέλετε τα τραγούδια σας ν' ανθίζει μες στην καρβουνόσκονη σαν έν' άσπρο τριαντάφυλλο το γέλιο των μηχανοδηγών. Πηγαίντε στη λαϊκή αγορά ανάμεσα στις φωνές και τη μυρουδιά των λαχανικών. Είναι εκεί μια αντρογυναίκα με ξυλοπάπουτσα που αν χαμογελάσει με τους στίχους σας σημαίνει πως κάτι φτιάξατε στη ζωή σας. Γιατί αυτή η αντρογυναίκα με το πλατύ, βλογιοκομένο πρόσωπο έχει τρία παιδιά σκοτωμένα και δεν τόχει σκοπό να γελάσει με μυξάρικους στίχους. Ανεβήτε με τα πριονοπέδιλα πάνω στους στύλους του τηλέγραφου και τραγουδήστε και ξανατραγουδήστε και κουνώντας σαν ένα τσαλακωμένο κασκέτο την καρδιά σας χαιρετήστε το μέλλον.  Ποιητική Γράφω για κείνους που δεν ξέρουν να διαβάσουν για τους εργάτες που γυρίζουνε το βράδυ με τα μάτια κόκκινα απ' τον άμμο για σάς χωριάτες, που ήπιαμε μαζί στα χάνια τις χειμωνιάτικες νύχτες του αγώνα ενώ μακριά ακουγότανε το ντουφεκίδι των συντρόφων μας. Γράφω να με διαβάζουν αυτοί που μαζεύουν τα χαρτιά απ' τους δρόμους και σκορπίζουνε τους σπόρους όλων των αυριανών μας τραγουδιών γράφω για τους καρβουνιάρηδες, για τους γυρολόγους και τις πλύστρες. Γράφω για σάς αδέρφια μου στο θάνατο συντρόφοι μου στην ελπίδα που σας αγάπησα βαθειά κι απέραντα όπως ενώνεται κανείς με μια γυναίκα. Κι όταν πεθάνω και δε θάμαι ούτε λίγη σκόνη πια μέσα στους δρόμους σας τα βιβλία μου, στέρεα κι απλά θα βρίσκουν πάντοτε μια θέση πάνω στα ξύλινα τραπέζια ανάμεσα στο ψωμί και τα εργαλεία του λαού. Καντάτα ( απόσπασμα )  Ένα περίεργο επεισόδιο διαβάζαμε τελευταία στις εφημερίδες, ένας άντρας πήγε σ' ένα απ' αυτά τα «σπίτια», πήρε μια γυναίκα, μα μόλις μπαίνουν στο δωμάτιο, αντί να γδυθεί και να επαναλάβει την αιώνια κίνηση, γονάτισε μπροστά της, λέει, και της ζητούσε να τον αφήσει να κλάψει στα πόδια της. Εκείνη βάζει τις φωνές, «εδώ  έρχονται για άλλα πράγματα», οι άλλοι απ' έξω δώστου χτυπήματα στην πόρτα. Με τα πολλά άνοιξαν και τον διώξανε με τις κλωτσιές – ακούς εκεί διαστροφή να θέλει, να κλάψει μπρος σε μια γυναίκα. Εκείνος έστριψε τη γωνία και χάθηκε καταντροπιασμένος. Κανείς δεν τον ξανάδε πια. Και μόνο εκείνη η γυναίκα, θα' ρθεί η αναπότρεπτη ώρα μια νύχτα, που θα νοιώσει τον τρόμο ξαφνικά, πως στέρησε τον εαυτό της απ’ την πιο βαθιά, την πιο μεγάλη ερωτική πράξη μην αφήνοντας έναν άντρα να κλάψει στα πόδια της.  Αυτό το αστέρι είναι για όλους μας ( απόσπασμα ) Πολύ πριν σε συναντήσω, εγώ σε περίμενα. Πάντοτε σε περίμενα. Σαν ήμουνα παιδί και μ’ έβλεπε λυπημένο η μητέρα, έσκυβε και με ρωτούσε, «Τι έχεις αγόρι;» Εγώ δεν μίλαγα, μονάχα έβλεπα πίσω απ’ τον ώμο της έναν κόσμο άδειο από 'σένα. Κι όταν έπαιρνα το παιδικό κοντύλι, ήταν για να μάθω να σου γράφω τραγούδια, όταν κοίταγα στο τζάμι τη βροχή, ήταν που αργούσες ακόμα, κι όταν χτύπαγε η πόρτα μου και άνοιγα, δεν ήταν κανείς, κάπου όμως μες στον κόσμο ήταν η καρδιά σου που χτυπούσε. Έτσι έζησα πάντοτε. Κι όταν βρεθήκαμε για πρώτη φορά -Θυμάσαι;- Μου άπλωσες τα χέρια τόσο τρυφερά σαν να με γνώριζες χρόνια. Μα και βέβαια με γνώριζες. Γιατί πολύ πριν μπεις μες στη ζωή μου είχες ζήσει μες στα όνειρά μου Αγαπημένη μου! Στην πιο μικρή στιγμή μαζί σου, έζησα όλη τη ζωή! Μας φοβούνται και μας σκοτώνουν  Μας φοβούνται και μας σκοτώνουν... Ναι, αγαπημένη μου εμείς γι᾿ αυτά τα λίγα κι απλά πράγματα πολεμάμε για να μπορούμε να ῾χουμε μία πόρτα, ένα άστρο, ένα σκαμνί ένα χαρούμενο δρόμο το πρωί ένα ήρεμο όνειρο το βράδυ. Για να ῾χουμε έναν έρωτα που να μη μας τον λερώνουν ένα τραγούδι που να μπορούμε να τραγουδάμε. Όμως αυτοί σπάνε τις πόρτες μας πατάνε πάνω στον έρωτά μας. Πριν πούμε το τραγούδι μας μας σκοτώνουν. Μας φοβούνται και μας σκοτώνουν. Φοβούνται τον ουρανό που κοιτάζουμε φοβούνται το πεζούλι που ακουμπάμε φοβούνται το αδράχτι της μητέρας μας και το αλφαβητάρι του παιδιού μας φοβούνται τα χέρια σου που ξέρουν να αγκαλιάζουν τόσο τρυφερά και να μοχτούν τόσο αντρίκια φοβούνται τα λόγια που λέμε οι δυό μας με φωνή χαμηλωμένη φοβούνται τα λόγια που θα λέμε αύριο όλοι μαζί μας φοβούνται αγάπη μου κι όταν μας σκοτώνουν νεκρούς μας φοβούνται πιο πολύ. Βρέχει στη φτωχογειτονιά Μικρά κι ανήλιαγα στενά και σπίτια χαμηλά μου βρέχει στη φτωχογειτονιά βρέχει και στην καρδιά μου Αχ ψεύτη κι άδικε ντουνιά άναψες τον καημό μου είσαι μικρός και δε χωράς τον αναστεναγμό μου Οι συμφορές αμέτρητες δεν έχει ο κόσμος άλλες φεύγουν οι μέρες μου βαριά σαν της βροχής τις στάλες Δραπετσώνα Μ’ αίμα χτισμένο, κάθε πέτρα και καημός κάθε καρφί του πίκρα και λυγμός Μα όταν γυρίζαμε το βράδυ απ’ τη δουλειά εγώ και εκείνη όνειρα, φιλιά Το `δερνε αγέρας κι η βροχή μα ήταν λιμάνι κι αγκαλιά και γλυκιά απαντοχή Αχ, το σπιτάκι μας, κι αυτό είχε ψυχή. Πάρ’ το στεφάνι μας, πάρ’ το γεράνι μας στη Δραπετσώνα πια δεν έχουμε ζωή Κράτα το χέρι μου και πάμε αστέρι μου εμείς θα ζήσουμε κι ας είμαστε φτωχοί Ένα κρεβάτι και μια κούνια στη γωνιά στην τρύπια στέγη του άστρα και πουλιά Κάθε του πόρτα ιδρώτας κι αναστεναγμός κάθε παράθυρό του κι ουρανός Κι’ όταν ερχόταν η βραδιά μες στο στενό σοκάκι ξεφαντώναν τα παιδιά Αχ, το σπιτάκι μας, κι αυτό είχε καρδιά Πάρ’ το στεφάνι μας, πάρ’ το γεράνι μας στη Δραπετσώνα πια δεν έχουμε ζωή Κράτα το χέρι μου και πάμε αστέρι μου εμείς θα ζήσουμε κι ας είμαστε φτωχοί Δρόμοι που χάθηκα   Δρόμοι που χάθηκα γωνιές που στάθηκα δάκρυα που πίστεψα παιχνίδια στο νερό. Πικρό το βράδυ φτάνει. Νύχτες που έκλαψα γέφυρες που έκαψα άστρα π’ αγάπησα που πάω και τι θα βρω. Πικρό το βράδυ φτάνει. Λόγια που ξέχασα φίλοι που έχασα καημέ μεγάλε μου ας πάμε τώρα οι δυο. Πικρό το βράδυ φτάνει.   Αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος   Αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος  δεν θα πάψεις ούτε στιγμή ν΄αγωνίζεσαι για την ειρήνη και για το δίκαιο. Θα βγείς στους δρόμους, θα φωνάξεις, τα χείλια σου θα ματώσουν απ΄τις φωνές το πρόσωπό σου θα ματώσει από τις σφαίρες – μα ούτε βήμα πίσω. Κάθε κραυγή σου μια πετριά στα τζάμια των πολεμοκάπηλων Κάθε χειρονομία σου σα να γκρεμίζει την αδικία. Και πρόσεξε: μη ξεχαστείς ούτε στιγμή. Έτσι λίγο να θυμηθείς τα παιδικά σου χρόνια αφήνεις χιλιάδες παιδιά να κομματιάζονται την ώρα που παίζουν ανύποπτα στις πολιτείες μια στιγμή αν κοιτάξεις το ηλιοβασίλεμα αύριο οι άνθρωποι θα χάνουνται στη νύχτα του πολέμου έτσι και σταματήσεις μια στιγμή να ονειρευτείς εκατομμύρια ανθρώπινα όνειρα θα γίνουν στάχτη κάτω από τις οβίδες. Δεν έχεις καιρό δεν έχεις καιρό για τον εαυτό σου αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος. Αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος μπορεί να χρειαστεί ν΄αφήσεις τη μάνα σου, την αγαπημένη ή το παιδί σου. Δε θα διστάσεις. Θ΄απαρνηθείς τη λάμπα σου και το ψωμί σου Θ΄απαρνηθείς τη βραδινή ξεκούραση στο σπιτικό κατώφλι για τον τραχύ δρόμο που πάει στο αύριο. Μπροστά σε τίποτα δε θα δειλιάσεις κι ούτε θα φοβηθείς. Το ξέρω, είναι όμορφο ν΄ακούς μια φυσαρμόνικα το βράδυ, να κοιτάς έν΄ άστρο, να ονειρεύεσαι είναι όμορφο σκυμένος πάνω απ΄το κόκκινο στόμα της αγάπης σου Να την ακούς να σου λέει τα όνειρα της για το μέλλον. Μα εσύ πρέπει να τ΄αποχαιρετήσεις όλ΄αυτά και να ξεκινήσεις γιατί εσύ είσαι υπεύθυνος για όλες τις φυσαρμόνικες του κόσμου, για όλα τ΄άστρα, για όλες τις λάμπες και για όλα τα όνειρα αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος. Αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος μπορεί να χρειαστεί να σε κλείσουν φυλακή για είκοσι ή και περισσότερα χρόνια μα εσύ και μες στη φυλακή θα θυμάσαι πάντοτε την άνοιξη, τη μάνα σου και τον κόσμο. Εσύ και μες απ΄ το τετραγωνικό μέτρο του κελλιού σου θα συνεχίσεις τον δρόμο σου πάνω στη γη . Κι΄ όταν μες στην απέραντη σιωπή, τη νύχτα θα χτυπάς τον τοίχο του κελλιού σου με το δάχτυλο απ΄τ΄άλλο μέρος του τοίχου θα σου απαντάει η Ισπανία. Εσύ, κι ας βλέπεις να περνάν τα χρόνια σου και ν΄ ασπρίζουν τα μαλλιά σου δε θα γερνάς. Εσύ και μες στη φυλακή κάθε πρωί θα ξημερώνεσαι πιο νέος Αφού όλο και νέοι αγώνες θ΄ αρχίζουνε στον κόσμο αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος Αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος θα πρέπει να μπορείς να πεθάνεις ένα οποιοδήποτε πρωινό. Αποβραδίς στην απομόνωση θα γράψεις ένα μεγάλο τρυφερό γράμμα στη μάνα σου Θα γράψεις στον τοίχο την ημερομηνία, τ΄αρχικά του ονόματος σου και μια λέξη : Ειρήνη σα ναγραφες όλη την ιστορία της ζωής σου. Να μπορείς να πεθάνεις ένα οποιοδήποτε πρωινό να μπορείς να σταθείς μπροστά στα έξη ντουφέκια σα να στεκόσουνα μπροστά σ΄ολάκαιρο το μέλλον. Να μπορείς, απάνω απ΄την ομοβροντία που σε σκοτώνει εσύ ν΄ακούς τα εκατομμύρια των απλών ανθρώπων που τραγουδώντας πολεμάνε για την ειρήνη. Αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος. Απόδραση Πολλοί αναρωτιούνται γιατί ήμουν κάποτε αλλιώς. Άλλοι αναζητάν να βρουν γιατί είμαι έτσι σήμερα. Ποιός είμαι ή ποιός ήμουν; Αναζητήσεις δίχως σημασία. Το κέρδος είναι ότι τους ξέφευγα διαρκώς. Bιβλίο ασκήσεων Την πρώτη φορά που ενέδωσα, σκέφτηκα ύστερα απελπισμένος να πάω να πνιγώ. Τη δεύτερη φορά μου αρκούσε να κοιτάω απλώς τη θάλασσα. Τώρα σιχαίνομαι ακόμα και το νερό. Σαββατόβραδο Μοσχοβολούν οι γειτονιές βασιλικό κι ασβέστη, παίζουν τον έρωτα κρυφά στις μάντρες τα παιδιά. Σαββάτο βράδυ μου έμορφο ίδιο Χριστός Ανέστη, ένα τραγούδι του Τσιτσάνη κλαίει κάπου μακριά. Πάει κι απόψε τ’ όμορφο τ’ όμορφο τ’ απόβραδο, από Δευτέρα πάλι πίκρα και σκοτάδι. Αχ, να 'ταν η ζωή μας Σαββατόβραδο κι ο Χάρος να 'ρχονταν μια Κυριακή το βράδυ. Οι άντρες σχολάν’ απ’ τη δουλειά και το βαρύ καημό τους να θάψουν κατεβαίνουνε στο υπόγειο καπηλειό. Και το φεγγάρι ντύνει, λες, με τ’ άσπρο νυφικό του τις κοπελιές που πλένονται στο φτωχοπλυσταριό. Πάει κι απόψε τ’ όμορφο τ’ όμορφο τ’ απόβραδο.

ΜΑΝΩΛΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ

ΜΑΝΩΛΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ (1925-2005)


Ο Μανώλης Αναγνωστάκης γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη. Σπούδασε Ιατρική στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο και μετεκπαιδεύτηκε στην Ακτινολογία στη Βιέννη. Εργάστηκε ως γιατρός στη Θεσσαλονίκη και από τα τέλη του 1978 ζει και εργάζεται στην Αθήνα. Πολιτικά στρατευμένος από νεαρή ηλικία στο χώρο της ανανεωτικής αριστεράς, υπήρξε αρχισυντάκτης του φοιτητικού περιοδικού Ξεκίνημα (1944), πήρε μέρος στην Εθνική Αντίσταση και κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου καταδικάστηκε από το στρατοδικείο σε θάνατο για την παράνομη πολιτική του δράση (1949). Το 1945 πραγματοποίησε την πρώτη επίσημη εμφάνισή του στο χώρο των γραμμάτων με την ποιητική συλλογή Εποχές. Ακολούθησαν οι Εποχές2 (εκδόθηκαν το 1948, κατά τη διάρκεια προφυλάκισης του ποιητή), οι Εποχές3 (1951), η Συνέχεια, η συγκεντρωτική έκδοση Τα ποιήματα 1941-1956 (1956), η Συνέχεια2 και η Συνέχεια3 (1962 - συμπεριλαμβάνονται στην έκδοση του 1956). Στη συνέχεια ο Αναγνωστάκης σιώπησε ποιητικά ως το 1970, οπότε δημοσίευσε ποιήματά του με τον γενικό τίτλο Ο στόχος στο συλλογικό τόμο 18 Κέιμενα. Από το 1959 ως το 1961 υπήρξε διευθυντής του περιοδικού Κριτική, μέσα από τις στήλες του οποίου πρόβαλε τα σύγχρονά του ευρωπαϊκά λογοτεχνικά ρεύματα. Συνεργάστηκε με την εφημερίδα Αυγή και τα περιοδικά Ελεύθερα Γράμματα, Φιλολογικά Χρονικά, Νέα Ελληνικά, Διάλογος, Επιθεώρηση Τέχνης, Εποχές, Ο Αιώνας μας, Θούριος, όπου έγραψε δοκίμια, μελέτες και κριτικές βιβλίων. Ο Μανώλης Αναγνωστάκης τοποθετείται στην πρώτη μεταπολεμική γενιά της νεοελληνικής ποίησης, γενιά που σημαδεύτηκε από τον χαρακτηρισμό ποίηση της ήττας, καθώς πολλοί δημιουργοί της διέγραψαν την πορεία από την αισιόδοξη πίστη στο κομμουνιστικό όραμα στην απαισιοδοξία που προέκυψε από τη διάψευση των προσδοκιών τους. Ειδικότερα η γραφή του Αναγνωστάκη χαρακτηρίζεται από τη σταδιακή αναδίπλωση του ποιητή σ΄έναν προσωπικό του κόσμο - στα πλαίσια του οποίου επιχειρείται η διαφύλαξη των ανθρωπιστικών συναισθημάτων και αξιών που χάνονται στο σύγχρονο κόσμο - αναδίπλωση η οποία εκφράζεται κυρίως μέσω της κατ’ επίφασιν συναισθηματικής απόστασης του δημιουργού από τα θέματα που τον απασχολούν και της συχνά επιγραμματικής διατύπωσης. Συχνή είναι επίσης στο έργο του η παρουσία της μνήμης, των αναφορών στην παιδική ηλικία και τους φίλους, της ταύτισης ποίησης και ζωής, φίλοι. Έργα του Μανώλη Αναγνωστάκη μελοποιήθηκαν από τον Μίκη Θεοδωράκη και άλλους έλληνες συνθέτες και μεταφράστηκαν σε ξένες γλώσσες.
Πέθανε στις 23 Ιουνίου του 2005.

1. Για περισσότερα βιογραφικά στοιχεία του Μανόλη Αναγνωστάκη βλ. Γιαλουράκης Μαν., «Αναγνωστάκης Μανόλης», Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας2. Αθήνα, Χάρη Πάτση, [1968], Αργυρίου Αλεξ., «Μανόλης Αναγνωστάκης», Η ελληνική ποίηση· Η πρώτη μεταπολεμική γενιά, σ.208-210.Αθήνα, Σοκόλης, 1982 και Ζήρας Αλεξ., «Αναγνωστάκης Μανόλης», Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό1. Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1983.

Εργογραφία

(πρώτες αυτοτελείς εκδόσεις)

Ι.Ποίηση
• Εποχές· Με δύο σχέδια του Τάκη Αλεξανδρίδη. Θεσσαλονίκη, 1945.
• Εποχές2. 1948.
• Εποχές3. 1951.
• Η συνέχεια. 1954.
• Η συνέχεια2.
• Η συνέχεια3. 1962.
• Ο στόχος. 1970.
• Το περιθώριο ‘68-’69. Αθήνα, Πλειάς,1979.
• Υ.Γ. Αθήνα, 1983 (έκδοση εμπορίου, κανονική έκδοση 1992).
ΙΙ.Δοκίμια - Μελέτες - Άρθρα - Πεζά
• Υπέρ και κατά, τ.Α’-Β’. 1965.
• Αντιδογματικά. Αθήνα, Πλειάς, 1978.
• Τα συμπληρωματικά · Σημειώσεις κριτικής. Αθήνα, Στιγμή, 1985.
• Ο ποιητής Μανούσος Φάσσης · Η ζωή και το έργο του · Μια πρώτη απόπειρα κριτικής προσέγγισης. Αθήνα, Στιγμή, 1987.
• Η χαμηλή φωνή ·Τα λυρικά μιας περασμένης εποχής στους παλιούς ρυθμούς · Μια προσωπική ανθολογία του Μανώλη Αναγνωστάκη. Αθήνα, Νεφέλη, 1990.
ΙΙΙ. Μεταφράσεις
• F.G.Lorca, Δύο Ωδές · Ωδή στον Salvador Dali · Ωδή στον Walt Whitman · Απόδοση Κλείτος Κύρου - Μανώλης Αναγνωστάκης. Θεσσαλονίκη, 1948.
ΙV. Συγκεντρωτικές εκδόσεις
• Τα ποιήματα (1941-1956). Αθήνα, 1956.
• Ποιήματα 1941-1971. Θεσσαλονίκη, 1971.


Ενδεικτική Βιβλιογραφία


• Αράγης Γιώργος, «Με το Βλέμμα προς το γεγονός», Ζητήματα λογοτεχνικής κριτικής, σ.7-14. Γιάννενα, 1980.
• Αργυρίου Αλεξ., «Στοχασμοί επάνω στις αφετηρίες του ποιητικού έργου του Αναγνωστάκη», Η λέξη11, 1/1982, σ.4-11.
• Αργυρίου Αλεξ., «Μανώλης Αναγνωστάκης», Η ελληνική ποίηση· Η πρώτη μεταπολεμική γενιά, σ.208-210. Αθήνα, Σοκόλης, 1982.
• Βαγενάς Νάσος, «Ξαναδιαβάζοντας τον Αναγνωστάκη», Η ειρωνική γλώσσα· Κριτικές μελέτες για τη νεοελληνική γραμματεία, σ.125-132. Αθήνα, Στιγμή, 1994.
• Βαγενάς Νάσος (επιμέλεια), Για τον Αναγνωστάκη· Κριτικά κείμενα. Λευκωσία, Αιγαίον, 1996.
• Βαρίκας Βάσος, «Μια ποιητική συλλογή. Μ.Αναγνωστάκη: Συνέχεια 3», Συγγραφείς και κείμεναΑ΄· 1961-1965, σ.107-109. Αθήνα, Ερμής, 1975 (πρώτη δημοσίευση στην εφημερίδα Το Βήμα, 14/10/1962).
• Βούλγαρης Κώστας, «Από τον Καρυωτάκη στον Αναγνωστάκη», Κ.Γ.Καρυωτάκης• Φύλλα πορείας, σ.56-65. Αθήνα, Γαβριηλίδης, 1998.
• Γιαλουράκης Μαν., «Αναγνωστάκης Μανόλης», Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας2. Αθήνα, Χάρη Πάτση, χ.χ.
• Ζήρας Αλεξ., «Αναγνωστάκης Μανόλης», Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό1. Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1983.
• Θέμελης Γιώργος, «Μ. Αναγνωστάκης», Η νεώτερη ποίησή μας, σ.269-280. Αθήνα, Φέξης, 1963.
• Καψωμένος Ε.Γ., «Ιδεολογία και ποιητική στην πρώτη μεταπολεμική γενιά · Αναγνωστάκης - Αλεξάνδρου – Κατσαρός», εισήγηση στο Συμπόσιο Πρώτη Μεταπολεμική Γενιά · Αναγνωστάκης - Αλεξάνδρου - Κατσαρός (Ποίηση - Πεζογραφία - Κριτική). Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, τομέας Νεοελληνικής Φιλολογίας, 7-9-/9/1990.
• Κοκόλης Ξ.Α., Δώδεκα ποιητές, Θεσσαλονίκη 1930 -1960. Θεσσαλονίκη, Εγνατία, 1979.
• Κούρτοβικ Δημοσθένης, «Μανόλης Αναγνωστάκης», Έλληνες μεταπολεμικοί συγγραφείς· Ένας οδηγός, σ.25-26. Αθήνα, Πατάκης, 1995.
• Μαρωνίτης Δ.Ν., Ποιητική και πολιτική ηθική· Πρώτη μεταπολεμική γενιά· Αλεξάνδρου - Αναγνωστάκης - Πατρίκιος. Αθήνα, Κέδρος, 1976.
• Μαρωνίτης Δ.Ν., «Ποίηση και ιστορία · Μ.Αναγνωστάκης: Θεσσαλονίκη, μέρες του 1969 μ.Χ.», Εντευκτήριο6, 4/1989, σ.5-14.
• Μενδράκος Τάκης, «Μανόλης Αναγνωστάκης: Ο απολογητής μιας γενιάς», Επίκαιρα, 2/10/1980 (τώρα και στον τόμο Μικρές δοκιμές· Κριτικά σημειώματα & άρθρα, σ. 24-26. Αθήνα, Σοκόλης, 1990).
• Μπακόλας Νίκος, «Ο χρόνος στον Μανώλη Αναγνωστάκη», Εντευκτήριο6, 4/1989, σ.15-24 (τώρα και στον τόμο Μικρές δοκιμές· Κριτικά σημειώματα & άρθρα, σ.24-26. Αθήνα, Σοκόλης, 1990).
• Μπεκατώρος Στέφανος, Μανώλης Αναγνωστάκης · Η εποχή και το πρόσωπο. Αθήνα, Μπουκουμάνης, 1974.
• Σαββίδης Γ.Π., «Μέσα, μα σαν και έξω απ’ τη ζωή», Το Βήμα, 21/1/1991 (τώρα και στον τόμο Φύλλα Φτερά, σ.176-179. Αθήνα, Ίκαρος, 1995).
• «Σε Β΄ πρόσωπο: Μια συνομιλία του Μανόλη Αναγνωστάκη με τον Αντώνη Φωστιέρη και τον Θανάση Νιάρχο», Η λέξη11, 1/1982, σ.54-59.
• Στεριάδης Βασίλης, «Ποιητική και πολιτική σύμπραξη» (Κριτική για το Τα ποιήματα (1941-1971), Διαβάζω11, 3-4/1978, σ.67-68.
• Τζούμα Άννα, Ο Χρόνος · Ο Λόγος · Η ποιητική δοκιμασία του Μανώλη Αναγνωστάκη· μια οπτική. Αθήνα, Νεφέλη, 1982.
• Τσακνιάς Σπύρος, Κριτική για τη συλλογή Περιθώριο ‘68-’69, Καθημερινή, 3/1/1980.
• Χατζηβασιλείου Βαγγέλης, «Η χαμηλή φωνή, Τα λυρικά μιας περασμένης εποχής στους παλιούς ρυθμούς. Μια προσωπική ανθολογία του Μανόλη Αναγνωστάκη», Η λέξη102, 3-4/1991, σ.333-335.
• Orsina Vincenzo, Ο στόχος και η σιωπή· Εισαγωγή στην ποίηση του Μ.Αναγνωστάκη. Αθήνα, Νεφέλη, 1995.
Αφιερώματα περιοδικών
• Ελί-τροχος7 (Πάτρα), Φθινόπωρο 1995, σ.7-86.

ΠΗΓΗ: ΕΚΕΒΙ

 Νέοι τής Σιδώνος, 1970

Κανονικά δεν πρέπει να 'χουμε παράπονο
Καλή κι εγκάρδια η συντροφιά σας, όλο νιάτα,
Κορίτσια δροσερά - αρτιμελή αγόρια
Γεμάτα πάθος κι έρωτα για τη ζωή και για τη δράση.
Καλά, με νόημα και ζουμί και τα τραγούδια σας
Τόσο, μα τόσο ανθρώπινα, συγκινημένα,
Για τα παιδάκια που πεθαίνουν σ' άλλην Ήπειρο
Για ήρωες που σκοτωθήκαν σ' άλλα χρόνια,
Για επαναστάτες Μαύρους, Πράσινους, Κιτρινωπούς,
Για τον καημό του εν γένει πάσχοντος Ανθρώπου.
Ιδιαιτέρως σας τιμά τούτη η συμμετοχή
Στην προβληματική και στους αγώνες του καιρού μας
Δίνετε ένα άμεσο παρόν και δραστικό - κατόπιν τούτου
Νομίζω δικαιούσθε με το παραπάνω
Δυο-δυο, τρεις-τρεις, να παίξετε, να ερωτευθείτε,
Και να ξεσκάσετε, αδελφέ, μετά από τόση κούραση.

(Mας γέρασαν προώρως Γιώργο, το κατάλαβες;)


Τοπίο

Ερειπωμένοι τοίχοι. Εγκατάλειψη.
Περασμένες μορφές κυκλοφορούνε αδιάφορα
Χρόνος παλιός χωρίς υπόσταση
Τίποτα πια δε θ' αλλάξει δω μέσα.
Είναι μια ήρεμη σιωπή, μην περιμένεις απάντηση
Κάποια νύχτα μαρτιάτικη χωρίς επιστροφή,
Χωρίς νιότη, χωρίς έρωτα, χωρίς έπαρση περιττή.
Κάθε Μάρτη αρχίζει μιαν Άνοιξη.

Το βιβλίο σημαδεμένο στη σελίδα 16.
Το πρόγραμμα της συναυλίας για την άλλη Κυριακή.


Αντί να φωνασκώ...

Αντί να φωνασκώ και να συμφύρομαι
Με τους υπαίθριους ρήτορες και τους αγύρτες
-Μάντεις κακών και οραματιστές-
Όταν γκρεμίστηκε το σπίτι μου
Και σκάφτηκε βαθιά με τα υπάρχοντα
(Και δε μιλώ εδώ για χρήματα και τέτοια)
Πήρα τους δρόμους μοναχός σφυρίζοντας.
Ήτανε βέβαια μεγάλη η περιπέτεια
Όμως η πόλις φλέγονταν τόσο όμορφα
Ασύλληπτα πυροτεχνήματα ανεβαίνανε
Στον πράο ουρανό με διαφημίσεις
Αιφνίδιων θανάτων κι αλλαξοπιστήσεων.
Σε λίγο φτάσανε και τα μαντάτα πως
Κάηκαν όλα τα επίσημα αρχεία και βιβλιοθήκες
Οι βιτρίνες των νεωτερισμών και τα μουσεία
Όλες οι ληξιαρχικές πράξεις γεννήσεων
Και θανάτων -έτσι που πια δεν ήξερε
Κανείς αν πέθανε ή αν ζούσε ακόμα-
Όλα τα δούναι και λαβείν των μεσιτών
Από τους οίκους ανοχής τα βιβλιάρια των κοριτσιών
Τα πιεστήρια και τα γραφεία των εφημερίδων.
Εξαίσια νύχτα τελεσίδικη και μόνη
Οριστική (όχι καθόλου όπως οι λύσεις
Στα περιπετειώδη φιλμ).
Τίποτα δεν πουλιόταν πια.
Έτσι λαφρύς και περιττός πήρα τους δρόμους
Βρήκα την Κλαίρη βγαίνοντας
Απ' τη Συναγωγή κι αγκαλιασμένοι
Κάτω απ' τις αψίδες των κραυγών
Περάσαμε στην άλλη όχθη με τις τσέπες
Χωρίς πια χώματα, φωτογραφίες και τα παρόμοια.

Τίποτα δεν πουλιόταν πια.

 Κάθε πρωί...

Κάθε πρωί
Καταργούμε τα όνειρα
Χτίζουμε με περίσκεψη τα λόγια
Τα ρούχα μας είναι μια φωλιά από σίδερο
Κάθε πρωί
Χαιρετάμε τους χτεσινούς φίλους
Οι νύχτες μεγαλώνουν σαν αρμόνικες
–Ήχοι, καημοί, πεθαμένα φιλιά.

(Ασήμαντες
Απαριθμήσεις
–Τίποτα, λέξεις μόνο για τους άλλους.

Μα πού τελειώνει η μοναξιά;)

 Στο παιδί μου...

Στο παιδί μου δεν άρεσαν ποτέ τα παραμύθια

Και του μιλούσανε για Δράκους και για το πιστό σκυλί
Για τα ταξίδια της Πεντάμορφης και για τον άγριο λύκο

Μα στο παιδί δεν άρεσαν ποτέ τα παραμύθια

Τώρα, τα βράδια, κάθομαι και του μιλώ
Λέω το σκύλο σκύλο, το λύκο λύκο, το σκοτάδι σκοτάδι,
Του δείχνω με το χέρι τους κακούς, του μαθαίνω
Ονόματα σαν προσευχές, του τραγουδώ τους νεκρούς μας.

Α, φτάνει πια! Πρέπει να λέμε την αλήθεια στα παιδιά.

 Στ' αστεία παίζαμε...

Στ' αστεία παίζαμε!

Δε χάσαμε μόνο τον τιποτένιο μισθό μας
Μέσα στη μέθη του παιχνιδιού σάς δώσαμε και τις γυναίκες μας
Τα πιο ακριβά ενθύμια που μέσα στην κάσα κρύβαμε
Στο τέλος το ίδιο το σπίτι μας με όλα τα υπάρχοντα.
Νύχτες ατέλειωτες παίζαμε, μακριά απ' το φως της ημέρας
Μήπως πέρασαν χρόνια; σαπίσαν τα φύλλα του ημεροδείχτη
Δεν βγάλαμε ποτέ καλό χαρτί, χάναμε χάναμε ολοένα
Πώς θα φύγουμε τώρα; πού θα πάμε; ποιος θα μας δεχτεί;

Δώστε μας πίσω τα χρόνια μας δώστε μας πίσω τα χαρτιά μας
Κλέφτες!
Στα ψέματα παίζαμε!

 Ο Νεκρός

Ήρθαν τα πρώτα τηλεγραφήματα
Σταμάτησαν τα πιεστήρια και περιμέναν
Έγιναν οι παραγγελίες στις αρμόδιες αρχές.

Μα ο νεκρός δεν πέθανε την ορισμένη ώρα.

Όλοι φόρεσαν τις μαύρες γραβάτες
Δοκίμασαν στον καθρέφτη τις συντριμμένες πόζες
Ακούστηκαν οι πρώτοι λυγμοί τα θλιβερά εγκώμια.

Μα ο νεκρός δεν πέθανε την ορισμένη ώρα.

Στο τέλος οι ώρες γινήκαν μέρες
Εκείνες οι φριχτές μέρες της αναμονής
Οι φίλοι άρχισαν να διαμαρτύρονται
Έκλεισαν τα γραφεία τους σταμάτησαν τις πληρωμές
Γυρνούσαν τα παιδιά τους αδέσποτα στους δρόμους
Έβλεπαν τα λουλούδια να μαραίνονται.

Μα ο νεκρός δεν πέθανε την ορισμένη ώρα.


Το σκάκι

Έλα να παίξουμε.
Θα σου χαρίσω τη βασίλισσά μου
(Ήταν για μένα μια φορά η αγαπημένη
Τώρα δεν έχω πια αγαπημένη)
Θα σου χαρίσω τους πύργους μου
(Τώρα πια δεν πυροβολώ τους φίλους μου
Έχουν πεθάνει καιρό πριν από μένα)
Κι ο βασιλιάς αυτός δεν ήτανε ποτέ δικός μου
Κι ύστερα τόσους στρατιώτες τι τους θέλω;
(Τραβάνε μπρος, τυφλοί, χωρίς καν όνειρα)
Όλα, και τ' άλογά μου θα σ' τα δώσω
Μονάχα ετούτον τον τρελό μου θα κρατήσω
Που ξέρει μόνο σ' ένα χρώμα να πηγαίνει
Δρασκελώντας τη μια άκρη ως την άλλη
Γελώντας μπρος στις τόσες πανοπλίες σου
Μπαίνοντας μέσα στις γραμμές σου ξαφνικά
Αναστατώνοντας τις στέρεες παρατάξεις.

Κι αυτή δεν έχει τέλος η παρτίδα.

 Ποιητική

- Προδίδετε πάλι την Ποίηση, θα μου πεις,
Την ιερότερη εκδήλωση του Ανθρώπου
Τη χρησιμοποιείτε πάλι ως μέσον, υποζύγιον
Των σκοτεινών επιδιώξεών σας
Εν πλήρη γνώσει της ζημιάς που προκαλείτε
Με το παράδειγμά σας στους νεωτέρους.

- Το τι δεν πρόδωσες εσύ να μου πεις
Εσύ κι οι όμοιοί σου, χρόνια και χρόνια,
Ένα προς ένα τα υπάρχοντά σας ξεπουλώντας
Στις διεθνείς αγορές και τα λαϊκά παζάρια
Και μείνατε χωρίς μάτια για να βλέπετε, χωρίς αφτιά
Ν' ακούτε, με σφραγισμένα στόματα και δε μιλάτε.
Για ποια ανθρώπινα ιερά μάς εγκαλείτε;

Ξέρω: κηρύγματα και ρητορείες πάλι, θα πεις.
Ε ναι λοιπόν! Κηρύγματα και ρητορείες.

Σαν πρόκες πρέπει να καρφώνονται οι λέξεις

Να μην τις παίρνει ο άνεμος.


Επιτύμβιον

Πέθανες - κι έγινες και συ: ο καλός,
Ο λαμπρός άνθρωπος, ο οικογενειάρχης, ο πατριώτης.
Τριάντα έξη στέφανα σε συνοδέψανε, τρεις λόγοι αντιπροέδρων,
Εφτά ψηφίσματα για τις υπέροχες υπηρεσίες που προσέφερες.

Α, ρε Λαυρέντη, εγώ που μόνο τόξερα τι κάθαρμα ήσουν,
Τι κάλπικος παράς, μια ολόκληρη ζωή μέσα στο ψέμα
Κοιμού εν ειρήνη, δεν θαρθώ την ησυχία σου να ταράξω.
(Εγώ, μια ολόκληρη ζωή μες στη σιωπή θα την εξαγοράσω
Πολύ ακριβά κι όχι με τίμημα το θλιβερό σου το σαρκίο).
Κοιμού εν ειρήνη. Ως ήσουν πάντα στη ζωή: o καλός ,
Ο λαμπρός άνθρωπος, ο οικογενειάρχης, ο πατριώτης.

Δε θα 'σαι ο πρώτος ούτε δα κι ο τελευταίος.

 Φοβάμαι
τους ανθρώπους που εφτά χρόνια
έκαναν πως δεν είχαν πάρει χαμπάρι
και μια ωραία πρωία –μεσούντος κάποιου Ιουλίου–
βγήκαν στις πλατείες με σημαιάκια κραυγάζοντας
«Δώστε τη χούντα στο λαό».
Φοβάμαι τους ανθρώπους
που με καταλερωμένη τη φωλιά
πασχίζουν τώρα να βρουν λεκέδες στη δική σου.
Φοβάμαι τους ανθρώπους
που σου 'κλειναν την πόρτα
μην τυχόν και τους δώσεις κουπόνια
και τώρα τους βλέπεις στο Πολυτεχνείο
να καταθέτουν γαρίφαλα και να δακρύζουν.
Φοβάμαι τους ανθρώπους
που γέμιζαν τις ταβέρνες
και τα 'σπαζαν στα μπουζούκια
κάθε βράδυ
και τώρα τα ξανασπάζουν
όταν τους πιάνει το μεράκι της Φαραντούρη
και έχουν και «απόψεις».
Φοβάμαι τους ανθρώπους
που άλλαζαν πεζοδρόμιο όταν σε συναντούσαν
και τώρα σε λοιδορούν
γιατί, λέει, δεν βαδίζεις στον ίσιο δρόμο.
Φοβάμαι, φοβάμαι πολλούς ανθρώπους.
Φέτος φοβήθηκα ακόμα περισσότερο.

Δρόμοι παλιοί 

Δρόμοι παλιοί που αγάπησα και μίσησα ατέλειωτα
κάτω απ' τους ίσκιους των σπιτιών να περπατώ
νύχτες των γυρισμών αναπότρεπτες κι η πόλη νεκρή

Την ασήμαντη παρουσία μου βρίσκω σε κάθε γωνιά
κάμε να σ' ανταμώσω κάποτε φάσμα χαμένο του πόθου μου κι εγώ

Ξεχασμένος κι ατίθασος να περπατώ
κρατώντας μια σπίθα τρεμόσβηστη στις υγρές μου παλάμες

Και προχωρούσα μέσα στη νύχτα χωρίς να γνωρίζω κανένα
κι ούτε κανένας κι ούτε κανένας με γνώριζε με γνώριζε

ΜΑΝΩΛΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ

ΜΑΝΩΛΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ (1925-2005)


Ο Μανώλης Αναγνωστάκης γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη. Σπούδασε Ιατρική στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο και μετεκπαιδεύτηκε στην Ακτινολογία στη Βιέννη. Εργάστηκε ως γιατρός στη Θεσσαλονίκη και από τα τέλη του 1978 ζει και εργάζεται στην Αθήνα. Πολιτικά στρατευμένος από νεαρή ηλικία στο χώρο της ανανεωτικής αριστεράς, υπήρξε αρχισυντάκτης του φοιτητικού περιοδικού Ξεκίνημα (1944), πήρε μέρος στην Εθνική Αντίσταση και κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου καταδικάστηκε από το στρατοδικείο σε θάνατο για την παράνομη πολιτική του δράση (1949). Το 1945 πραγματοποίησε την πρώτη επίσημη εμφάνισή του στο χώρο των γραμμάτων με την ποιητική συλλογή Εποχές. Ακολούθησαν οι Εποχές2 (εκδόθηκαν το 1948, κατά τη διάρκεια προφυλάκισης του ποιητή), οι Εποχές3 (1951), η Συνέχεια, η συγκεντρωτική έκδοση Τα ποιήματα 1941-1956 (1956), η Συνέχεια2 και η Συνέχεια3 (1962 - συμπεριλαμβάνονται στην έκδοση του 1956). Στη συνέχεια ο Αναγνωστάκης σιώπησε ποιητικά ως το 1970, οπότε δημοσίευσε ποιήματά του με τον γενικό τίτλο Ο στόχος στο συλλογικό τόμο 18 Κέιμενα. Από το 1959 ως το 1961 υπήρξε διευθυντής του περιοδικού Κριτική, μέσα από τις στήλες του οποίου πρόβαλε τα σύγχρονά του ευρωπαϊκά λογοτεχνικά ρεύματα. Συνεργάστηκε με την εφημερίδα Αυγή και τα περιοδικά Ελεύθερα Γράμματα, Φιλολογικά Χρονικά, Νέα Ελληνικά, Διάλογος, Επιθεώρηση Τέχνης, Εποχές, Ο Αιώνας μας, Θούριος, όπου έγραψε δοκίμια, μελέτες και κριτικές βιβλίων. Ο Μανώλης Αναγνωστάκης τοποθετείται στην πρώτη μεταπολεμική γενιά της νεοελληνικής ποίησης, γενιά που σημαδεύτηκε από τον χαρακτηρισμό ποίηση της ήττας, καθώς πολλοί δημιουργοί της διέγραψαν την πορεία από την αισιόδοξη πίστη στο κομμουνιστικό όραμα στην απαισιοδοξία που προέκυψε από τη διάψευση των προσδοκιών τους. Ειδικότερα η γραφή του Αναγνωστάκη χαρακτηρίζεται από τη σταδιακή αναδίπλωση του ποιητή σ΄έναν προσωπικό του κόσμο - στα πλαίσια του οποίου επιχειρείται η διαφύλαξη των ανθρωπιστικών συναισθημάτων και αξιών που χάνονται στο σύγχρονο κόσμο - αναδίπλωση η οποία εκφράζεται κυρίως μέσω της κατ’ επίφασιν συναισθηματικής απόστασης του δημιουργού από τα θέματα που τον απασχολούν και της συχνά επιγραμματικής διατύπωσης. Συχνή είναι επίσης στο έργο του η παρουσία της μνήμης, των αναφορών στην παιδική ηλικία και τους φίλους, της ταύτισης ποίησης και ζωής, φίλοι. Έργα του Μανώλη Αναγνωστάκη μελοποιήθηκαν από τον Μίκη Θεοδωράκη και άλλους έλληνες συνθέτες και μεταφράστηκαν σε ξένες γλώσσες.
Πέθανε στις 23 Ιουνίου του 2005.

1. Για περισσότερα βιογραφικά στοιχεία του Μανόλη Αναγνωστάκη βλ. Γιαλουράκης Μαν., «Αναγνωστάκης Μανόλης», Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας2. Αθήνα, Χάρη Πάτση, [1968], Αργυρίου Αλεξ., «Μανόλης Αναγνωστάκης», Η ελληνική ποίηση· Η πρώτη μεταπολεμική γενιά, σ.208-210.Αθήνα, Σοκόλης, 1982 και Ζήρας Αλεξ., «Αναγνωστάκης Μανόλης», Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό1. Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1983.

Εργογραφία

(πρώτες αυτοτελείς εκδόσεις)

Ι.Ποίηση
• Εποχές· Με δύο σχέδια του Τάκη Αλεξανδρίδη. Θεσσαλονίκη, 1945.
• Εποχές2. 1948.
• Εποχές3. 1951.
• Η συνέχεια. 1954.
• Η συνέχεια2.
• Η συνέχεια3. 1962.
• Ο στόχος. 1970.
• Το περιθώριο ‘68-’69. Αθήνα, Πλειάς,1979.
• Υ.Γ. Αθήνα, 1983 (έκδοση εμπορίου, κανονική έκδοση 1992).
ΙΙ.Δοκίμια - Μελέτες - Άρθρα - Πεζά
• Υπέρ και κατά, τ.Α’-Β’. 1965.
• Αντιδογματικά. Αθήνα, Πλειάς, 1978.
• Τα συμπληρωματικά · Σημειώσεις κριτικής. Αθήνα, Στιγμή, 1985.
• Ο ποιητής Μανούσος Φάσσης · Η ζωή και το έργο του · Μια πρώτη απόπειρα κριτικής προσέγγισης. Αθήνα, Στιγμή, 1987.
• Η χαμηλή φωνή ·Τα λυρικά μιας περασμένης εποχής στους παλιούς ρυθμούς · Μια προσωπική ανθολογία του Μανώλη Αναγνωστάκη. Αθήνα, Νεφέλη, 1990.
ΙΙΙ. Μεταφράσεις
• F.G.Lorca, Δύο Ωδές · Ωδή στον Salvador Dali · Ωδή στον Walt Whitman · Απόδοση Κλείτος Κύρου - Μανώλης Αναγνωστάκης. Θεσσαλονίκη, 1948.
ΙV. Συγκεντρωτικές εκδόσεις
• Τα ποιήματα (1941-1956). Αθήνα, 1956.
• Ποιήματα 1941-1971. Θεσσαλονίκη, 1971.


Ενδεικτική Βιβλιογραφία


• Αράγης Γιώργος, «Με το Βλέμμα προς το γεγονός», Ζητήματα λογοτεχνικής κριτικής, σ.7-14. Γιάννενα, 1980.
• Αργυρίου Αλεξ., «Στοχασμοί επάνω στις αφετηρίες του ποιητικού έργου του Αναγνωστάκη», Η λέξη11, 1/1982, σ.4-11.
• Αργυρίου Αλεξ., «Μανώλης Αναγνωστάκης», Η ελληνική ποίηση· Η πρώτη μεταπολεμική γενιά, σ.208-210. Αθήνα, Σοκόλης, 1982.
• Βαγενάς Νάσος, «Ξαναδιαβάζοντας τον Αναγνωστάκη», Η ειρωνική γλώσσα· Κριτικές μελέτες για τη νεοελληνική γραμματεία, σ.125-132. Αθήνα, Στιγμή, 1994.
• Βαγενάς Νάσος (επιμέλεια), Για τον Αναγνωστάκη· Κριτικά κείμενα. Λευκωσία, Αιγαίον, 1996.
• Βαρίκας Βάσος, «Μια ποιητική συλλογή. Μ.Αναγνωστάκη: Συνέχεια 3», Συγγραφείς και κείμεναΑ΄· 1961-1965, σ.107-109. Αθήνα, Ερμής, 1975 (πρώτη δημοσίευση στην εφημερίδα Το Βήμα, 14/10/1962).
• Βούλγαρης Κώστας, «Από τον Καρυωτάκη στον Αναγνωστάκη», Κ.Γ.Καρυωτάκης• Φύλλα πορείας, σ.56-65. Αθήνα, Γαβριηλίδης, 1998.
• Γιαλουράκης Μαν., «Αναγνωστάκης Μανόλης», Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας2. Αθήνα, Χάρη Πάτση, χ.χ.
• Ζήρας Αλεξ., «Αναγνωστάκης Μανόλης», Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό1. Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1983.
• Θέμελης Γιώργος, «Μ. Αναγνωστάκης», Η νεώτερη ποίησή μας, σ.269-280. Αθήνα, Φέξης, 1963.
• Καψωμένος Ε.Γ., «Ιδεολογία και ποιητική στην πρώτη μεταπολεμική γενιά · Αναγνωστάκης - Αλεξάνδρου – Κατσαρός», εισήγηση στο Συμπόσιο Πρώτη Μεταπολεμική Γενιά · Αναγνωστάκης - Αλεξάνδρου - Κατσαρός (Ποίηση - Πεζογραφία - Κριτική). Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, τομέας Νεοελληνικής Φιλολογίας, 7-9-/9/1990.
• Κοκόλης Ξ.Α., Δώδεκα ποιητές, Θεσσαλονίκη 1930 -1960. Θεσσαλονίκη, Εγνατία, 1979.
• Κούρτοβικ Δημοσθένης, «Μανόλης Αναγνωστάκης», Έλληνες μεταπολεμικοί συγγραφείς· Ένας οδηγός, σ.25-26. Αθήνα, Πατάκης, 1995.
• Μαρωνίτης Δ.Ν., Ποιητική και πολιτική ηθική· Πρώτη μεταπολεμική γενιά· Αλεξάνδρου - Αναγνωστάκης - Πατρίκιος. Αθήνα, Κέδρος, 1976.
• Μαρωνίτης Δ.Ν., «Ποίηση και ιστορία · Μ.Αναγνωστάκης: Θεσσαλονίκη, μέρες του 1969 μ.Χ.», Εντευκτήριο6, 4/1989, σ.5-14.
• Μενδράκος Τάκης, «Μανόλης Αναγνωστάκης: Ο απολογητής μιας γενιάς», Επίκαιρα, 2/10/1980 (τώρα και στον τόμο Μικρές δοκιμές· Κριτικά σημειώματα & άρθρα, σ. 24-26. Αθήνα, Σοκόλης, 1990).
• Μπακόλας Νίκος, «Ο χρόνος στον Μανώλη Αναγνωστάκη», Εντευκτήριο6, 4/1989, σ.15-24 (τώρα και στον τόμο Μικρές δοκιμές· Κριτικά σημειώματα & άρθρα, σ.24-26. Αθήνα, Σοκόλης, 1990).
• Μπεκατώρος Στέφανος, Μανώλης Αναγνωστάκης · Η εποχή και το πρόσωπο. Αθήνα, Μπουκουμάνης, 1974.
• Σαββίδης Γ.Π., «Μέσα, μα σαν και έξω απ’ τη ζωή», Το Βήμα, 21/1/1991 (τώρα και στον τόμο Φύλλα Φτερά, σ.176-179. Αθήνα, Ίκαρος, 1995).
• «Σε Β΄ πρόσωπο: Μια συνομιλία του Μανόλη Αναγνωστάκη με τον Αντώνη Φωστιέρη και τον Θανάση Νιάρχο», Η λέξη11, 1/1982, σ.54-59.
• Στεριάδης Βασίλης, «Ποιητική και πολιτική σύμπραξη» (Κριτική για το Τα ποιήματα (1941-1971), Διαβάζω11, 3-4/1978, σ.67-68.
• Τζούμα Άννα, Ο Χρόνος · Ο Λόγος · Η ποιητική δοκιμασία του Μανώλη Αναγνωστάκη· μια οπτική. Αθήνα, Νεφέλη, 1982.
• Τσακνιάς Σπύρος, Κριτική για τη συλλογή Περιθώριο ‘68-’69, Καθημερινή, 3/1/1980.
• Χατζηβασιλείου Βαγγέλης, «Η χαμηλή φωνή, Τα λυρικά μιας περασμένης εποχής στους παλιούς ρυθμούς. Μια προσωπική ανθολογία του Μανόλη Αναγνωστάκη», Η λέξη102, 3-4/1991, σ.333-335.
• Orsina Vincenzo, Ο στόχος και η σιωπή· Εισαγωγή στην ποίηση του Μ.Αναγνωστάκη. Αθήνα, Νεφέλη, 1995.
Αφιερώματα περιοδικών
• Ελί-τροχος7 (Πάτρα), Φθινόπωρο 1995, σ.7-86.

ΠΗΓΗ: ΕΚΕΒΙ

 Νέοι τής Σιδώνος, 1970

Κανονικά δεν πρέπει να 'χουμε παράπονο
Καλή κι εγκάρδια η συντροφιά σας, όλο νιάτα,
Κορίτσια δροσερά - αρτιμελή αγόρια
Γεμάτα πάθος κι έρωτα για τη ζωή και για τη δράση.
Καλά, με νόημα και ζουμί και τα τραγούδια σας
Τόσο, μα τόσο ανθρώπινα, συγκινημένα,
Για τα παιδάκια που πεθαίνουν σ' άλλην Ήπειρο
Για ήρωες που σκοτωθήκαν σ' άλλα χρόνια,
Για επαναστάτες Μαύρους, Πράσινους, Κιτρινωπούς,
Για τον καημό του εν γένει πάσχοντος Ανθρώπου.
Ιδιαιτέρως σας τιμά τούτη η συμμετοχή
Στην προβληματική και στους αγώνες του καιρού μας
Δίνετε ένα άμεσο παρόν και δραστικό - κατόπιν τούτου
Νομίζω δικαιούσθε με το παραπάνω
Δυο-δυο, τρεις-τρεις, να παίξετε, να ερωτευθείτε,
Και να ξεσκάσετε, αδελφέ, μετά από τόση κούραση.

(Mας γέρασαν προώρως Γιώργο, το κατάλαβες;)


Τοπίο

Ερειπωμένοι τοίχοι. Εγκατάλειψη.
Περασμένες μορφές κυκλοφορούνε αδιάφορα
Χρόνος παλιός χωρίς υπόσταση
Τίποτα πια δε θ' αλλάξει δω μέσα.
Είναι μια ήρεμη σιωπή, μην περιμένεις απάντηση
Κάποια νύχτα μαρτιάτικη χωρίς επιστροφή,
Χωρίς νιότη, χωρίς έρωτα, χωρίς έπαρση περιττή.
Κάθε Μάρτη αρχίζει μιαν Άνοιξη.

Το βιβλίο σημαδεμένο στη σελίδα 16.
Το πρόγραμμα της συναυλίας για την άλλη Κυριακή.


Αντί να φωνασκώ...

Αντί να φωνασκώ και να συμφύρομαι
Με τους υπαίθριους ρήτορες και τους αγύρτες
-Μάντεις κακών και οραματιστές-
Όταν γκρεμίστηκε το σπίτι μου
Και σκάφτηκε βαθιά με τα υπάρχοντα
(Και δε μιλώ εδώ για χρήματα και τέτοια)
Πήρα τους δρόμους μοναχός σφυρίζοντας.
Ήτανε βέβαια μεγάλη η περιπέτεια
Όμως η πόλις φλέγονταν τόσο όμορφα
Ασύλληπτα πυροτεχνήματα ανεβαίνανε
Στον πράο ουρανό με διαφημίσεις
Αιφνίδιων θανάτων κι αλλαξοπιστήσεων.
Σε λίγο φτάσανε και τα μαντάτα πως
Κάηκαν όλα τα επίσημα αρχεία και βιβλιοθήκες
Οι βιτρίνες των νεωτερισμών και τα μουσεία
Όλες οι ληξιαρχικές πράξεις γεννήσεων
Και θανάτων -έτσι που πια δεν ήξερε
Κανείς αν πέθανε ή αν ζούσε ακόμα-
Όλα τα δούναι και λαβείν των μεσιτών
Από τους οίκους ανοχής τα βιβλιάρια των κοριτσιών
Τα πιεστήρια και τα γραφεία των εφημερίδων.
Εξαίσια νύχτα τελεσίδικη και μόνη
Οριστική (όχι καθόλου όπως οι λύσεις
Στα περιπετειώδη φιλμ).
Τίποτα δεν πουλιόταν πια.
Έτσι λαφρύς και περιττός πήρα τους δρόμους
Βρήκα την Κλαίρη βγαίνοντας
Απ' τη Συναγωγή κι αγκαλιασμένοι
Κάτω απ' τις αψίδες των κραυγών
Περάσαμε στην άλλη όχθη με τις τσέπες
Χωρίς πια χώματα, φωτογραφίες και τα παρόμοια.

Τίποτα δεν πουλιόταν πια.

 Κάθε πρωί...

Κάθε πρωί
Καταργούμε τα όνειρα
Χτίζουμε με περίσκεψη τα λόγια
Τα ρούχα μας είναι μια φωλιά από σίδερο
Κάθε πρωί
Χαιρετάμε τους χτεσινούς φίλους
Οι νύχτες μεγαλώνουν σαν αρμόνικες
–Ήχοι, καημοί, πεθαμένα φιλιά.

(Ασήμαντες
Απαριθμήσεις
–Τίποτα, λέξεις μόνο για τους άλλους.

Μα πού τελειώνει η μοναξιά;)

 Στο παιδί μου...

Στο παιδί μου δεν άρεσαν ποτέ τα παραμύθια

Και του μιλούσανε για Δράκους και για το πιστό σκυλί
Για τα ταξίδια της Πεντάμορφης και για τον άγριο λύκο

Μα στο παιδί δεν άρεσαν ποτέ τα παραμύθια

Τώρα, τα βράδια, κάθομαι και του μιλώ
Λέω το σκύλο σκύλο, το λύκο λύκο, το σκοτάδι σκοτάδι,
Του δείχνω με το χέρι τους κακούς, του μαθαίνω
Ονόματα σαν προσευχές, του τραγουδώ τους νεκρούς μας.

Α, φτάνει πια! Πρέπει να λέμε την αλήθεια στα παιδιά.

 Στ' αστεία παίζαμε...

Στ' αστεία παίζαμε!

Δε χάσαμε μόνο τον τιποτένιο μισθό μας
Μέσα στη μέθη του παιχνιδιού σάς δώσαμε και τις γυναίκες μας
Τα πιο ακριβά ενθύμια που μέσα στην κάσα κρύβαμε
Στο τέλος το ίδιο το σπίτι μας με όλα τα υπάρχοντα.
Νύχτες ατέλειωτες παίζαμε, μακριά απ' το φως της ημέρας
Μήπως πέρασαν χρόνια; σαπίσαν τα φύλλα του ημεροδείχτη
Δεν βγάλαμε ποτέ καλό χαρτί, χάναμε χάναμε ολοένα
Πώς θα φύγουμε τώρα; πού θα πάμε; ποιος θα μας δεχτεί;

Δώστε μας πίσω τα χρόνια μας δώστε μας πίσω τα χαρτιά μας
Κλέφτες!
Στα ψέματα παίζαμε!

 Ο Νεκρός

Ήρθαν τα πρώτα τηλεγραφήματα
Σταμάτησαν τα πιεστήρια και περιμέναν
Έγιναν οι παραγγελίες στις αρμόδιες αρχές.

Μα ο νεκρός δεν πέθανε την ορισμένη ώρα.

Όλοι φόρεσαν τις μαύρες γραβάτες
Δοκίμασαν στον καθρέφτη τις συντριμμένες πόζες
Ακούστηκαν οι πρώτοι λυγμοί τα θλιβερά εγκώμια.

Μα ο νεκρός δεν πέθανε την ορισμένη ώρα.

Στο τέλος οι ώρες γινήκαν μέρες
Εκείνες οι φριχτές μέρες της αναμονής
Οι φίλοι άρχισαν να διαμαρτύρονται
Έκλεισαν τα γραφεία τους σταμάτησαν τις πληρωμές
Γυρνούσαν τα παιδιά τους αδέσποτα στους δρόμους
Έβλεπαν τα λουλούδια να μαραίνονται.

Μα ο νεκρός δεν πέθανε την ορισμένη ώρα.


Το σκάκι

Έλα να παίξουμε.
Θα σου χαρίσω τη βασίλισσά μου
(Ήταν για μένα μια φορά η αγαπημένη
Τώρα δεν έχω πια αγαπημένη)
Θα σου χαρίσω τους πύργους μου
(Τώρα πια δεν πυροβολώ τους φίλους μου
Έχουν πεθάνει καιρό πριν από μένα)
Κι ο βασιλιάς αυτός δεν ήτανε ποτέ δικός μου
Κι ύστερα τόσους στρατιώτες τι τους θέλω;
(Τραβάνε μπρος, τυφλοί, χωρίς καν όνειρα)
Όλα, και τ' άλογά μου θα σ' τα δώσω
Μονάχα ετούτον τον τρελό μου θα κρατήσω
Που ξέρει μόνο σ' ένα χρώμα να πηγαίνει
Δρασκελώντας τη μια άκρη ως την άλλη
Γελώντας μπρος στις τόσες πανοπλίες σου
Μπαίνοντας μέσα στις γραμμές σου ξαφνικά
Αναστατώνοντας τις στέρεες παρατάξεις.

Κι αυτή δεν έχει τέλος η παρτίδα.

 Ποιητική

- Προδίδετε πάλι την Ποίηση, θα μου πεις,
Την ιερότερη εκδήλωση του Ανθρώπου
Τη χρησιμοποιείτε πάλι ως μέσον, υποζύγιον
Των σκοτεινών επιδιώξεών σας
Εν πλήρη γνώσει της ζημιάς που προκαλείτε
Με το παράδειγμά σας στους νεωτέρους.

- Το τι δεν πρόδωσες εσύ να μου πεις
Εσύ κι οι όμοιοί σου, χρόνια και χρόνια,
Ένα προς ένα τα υπάρχοντά σας ξεπουλώντας
Στις διεθνείς αγορές και τα λαϊκά παζάρια
Και μείνατε χωρίς μάτια για να βλέπετε, χωρίς αφτιά
Ν' ακούτε, με σφραγισμένα στόματα και δε μιλάτε.
Για ποια ανθρώπινα ιερά μάς εγκαλείτε;

Ξέρω: κηρύγματα και ρητορείες πάλι, θα πεις.
Ε ναι λοιπόν! Κηρύγματα και ρητορείες.

Σαν πρόκες πρέπει να καρφώνονται οι λέξεις

Να μην τις παίρνει ο άνεμος.


Επιτύμβιον

Πέθανες - κι έγινες και συ: ο καλός,
Ο λαμπρός άνθρωπος, ο οικογενειάρχης, ο πατριώτης.
Τριάντα έξη στέφανα σε συνοδέψανε, τρεις λόγοι αντιπροέδρων,
Εφτά ψηφίσματα για τις υπέροχες υπηρεσίες που προσέφερες.

Α, ρε Λαυρέντη, εγώ που μόνο τόξερα τι κάθαρμα ήσουν,
Τι κάλπικος παράς, μια ολόκληρη ζωή μέσα στο ψέμα
Κοιμού εν ειρήνη, δεν θαρθώ την ησυχία σου να ταράξω.
(Εγώ, μια ολόκληρη ζωή μες στη σιωπή θα την εξαγοράσω
Πολύ ακριβά κι όχι με τίμημα το θλιβερό σου το σαρκίο).
Κοιμού εν ειρήνη. Ως ήσουν πάντα στη ζωή: o καλός ,
Ο λαμπρός άνθρωπος, ο οικογενειάρχης, ο πατριώτης.

Δε θα 'σαι ο πρώτος ούτε δα κι ο τελευταίος.

 Φοβάμαι
τους ανθρώπους που εφτά χρόνια
έκαναν πως δεν είχαν πάρει χαμπάρι
και μια ωραία πρωία –μεσούντος κάποιου Ιουλίου–
βγήκαν στις πλατείες με σημαιάκια κραυγάζοντας
«Δώστε τη χούντα στο λαό».
Φοβάμαι τους ανθρώπους
που με καταλερωμένη τη φωλιά
πασχίζουν τώρα να βρουν λεκέδες στη δική σου.
Φοβάμαι τους ανθρώπους
που σου 'κλειναν την πόρτα
μην τυχόν και τους δώσεις κουπόνια
και τώρα τους βλέπεις στο Πολυτεχνείο
να καταθέτουν γαρίφαλα και να δακρύζουν.
Φοβάμαι τους ανθρώπους
που γέμιζαν τις ταβέρνες
και τα 'σπαζαν στα μπουζούκια
κάθε βράδυ
και τώρα τα ξανασπάζουν
όταν τους πιάνει το μεράκι της Φαραντούρη
και έχουν και «απόψεις».
Φοβάμαι τους ανθρώπους
που άλλαζαν πεζοδρόμιο όταν σε συναντούσαν
και τώρα σε λοιδορούν
γιατί, λέει, δεν βαδίζεις στον ίσιο δρόμο.
Φοβάμαι, φοβάμαι πολλούς ανθρώπους.
Φέτος φοβήθηκα ακόμα περισσότερο.

Δρόμοι παλιοί 

Δρόμοι παλιοί που αγάπησα και μίσησα ατέλειωτα
κάτω απ' τους ίσκιους των σπιτιών να περπατώ
νύχτες των γυρισμών αναπότρεπτες κι η πόλη νεκρή

Την ασήμαντη παρουσία μου βρίσκω σε κάθε γωνιά
κάμε να σ' ανταμώσω κάποτε φάσμα χαμένο του πόθου μου κι εγώ

Ξεχασμένος κι ατίθασος να περπατώ
κρατώντας μια σπίθα τρεμόσβηστη στις υγρές μου παλάμες

Και προχωρούσα μέσα στη νύχτα χωρίς να γνωρίζω κανένα
κι ούτε κανένας κι ούτε κανένας με γνώριζε με γνώριζε